نيست و ناچار عده كثيرى لغات و اصطلاحات و تعبيرات و تلفيقاتى از زبان فارسى بكار برده اند كه در جمع آورى و تدوين فرهنگ اين زبان بيش از آنچه تصوّر برود اهميت دارد».
تحليل و گزارش محدث ارموى، جامعترين نوشته درباره گازر است؛ به طورى كه ابعاد مختلف آن را بررسى كرده و توضيح داده است.

مقدس اردبيلى، احمد بن احمد ^۱ (درگذشت 993ق)

حديقة الشيعه. تهران، نشر علميه اسلاميه، ص604ـ605.
مقدس اردبيلى ، در زمره اولين كسانى است كه به مقبره ابوالفتوح در اصفهان اشاره كرده و اينگونه نوشته است : مرا گذار به اصفهان افتاد، ديدم مردم آن بلده شيخ ابوالفتوح عجلى شافعى اصفهانى را شيخ ابوالفتوح رازى نام كرده بودند و به اين بهانه به عادت پدران خويش قبر آن سنى صوفى را زيارت مى كردند.
اما اين نظريه بعدا ردّ شد و بسيارى از محققان در نقد آن مطالبى نوشتند . از جمله خوانسارى مى نويسد:
و نقلى كه از بعض مؤلّفان نموده كه مرقد ابوالفتوح در اصبهان است، نقل نادرستى است؛ زيرا به طورى كه پيش از اين ذيل احوال شيخ ابوالفتوح اسعد بن ابى الفضائل عجلى نوشتيم، مرقد اصبهان قبر ابوالفتوح عجلى است نه بوالفتوح رازى و ابن خلكان مورخ مى نويسد : ابوالفتوح عجلى در اصفهان درگذشته، بنابراين روزگار وفاتش نزديك به زمان بوالفتوح رازى بوده است ^۲ . ^۳

محدث ارموى بخشى را به كسانى كه از اين تفسير نام برده و از آن اقتباس كرده اند، اختصاص داده و مى نويسد: از جمله كسانى كه از اين تفسير نام برده و مطالبى نقل كرده اند صاحب تفسير لوامع التنزيل است. توضيح آنكه اگرچه او ضمن ذكر مآخذ تفسير خود، نام جلاء الاذهان را بيان مى كند ليكن در مواردى كه معنى تا حدّى بسيار تغيير مى يافت و ممكن بوده كه در بعضى موارد مخلّ به فهم معنى و استفاده مراد شود بلكه گاهى هم منجر و منتهى به خلاف غرض قائل كلام يعنى مصنّف اصلى كه ابوالفتوح رازى بوده است؛ بنابراين مصنّف نظر به حفظ امانت و مصونيت معنى از خلل تصرّف در اين تلخيص و اختصار به حدّ ضرورت و اندازه لزوم اكتفا كرده و قدمى فراتر از آن نگذاشته است. اين امر خود يكى از ادلّه بسيار جلى و روشن است بر اينكه ساحت مصنّف از نسبت خودنمائى و شهرت به تأليف و هر گونه امر هوسناك دنيوى ديگر منزّه بوده است و گرنه مى توانسته است عبارت را تغيير داده و پى را گم كند تا معلوم نشود كه وى تفسير خود را از تفسير ابوالفتوح گرفته است.
اين بخش نشانگر ارتباطات و پيوندهاى تفسير ابوالفتوح با ديگر تفاسير است.
اهميت اين تفسير در فرهنگ و زبان فارسى از ديگر مباحث محدث ارموى است :
اين تفسير يك فائده تطفّلى بسيار مهمى را نيز مشتمل مى باشد كه براى فارسى زبانان از نقطه نظر مليت و فرهنگ اهميت شايان و مقام به سزائى دارد و آن به فارسى سليس و شيرين بودن آن است كه شايد تا حدّى لطيف تر و شيرين تر از تفسير شريف ابوالفتوح نيز باشد زيرا چون بعد از آن بوده است شايد در نتيجه دقت و توجه بيشتر پخته تر و آسان تر و در بيان مراد و فهم مطالب روشن تر باشد.
چون مطلب به اينجا رسيد، لازم ديده كه اشاره به مطلبى بكند كه سعيد نفيسى در پاره اى از يادداشتهاى خود آورده است :
«طبع و نشر تفسيرهاى فارسى مخصوصا آنها كه از زمانهاى قديم مانده است گذشته از اجر معنوى فوائد ادبى و لغوى گوناگون را به ما مى رساند زيرا در اين كتابها از موضوعهايى بحث كرده اند كه در كتابهاى رايج تاريخ و ادبيات و غيره اثرى از آنها