موسوم به اين اسم فارسى بوده است ولى تلميذ ديگر مؤلّف ابن شهرآشوب در كتاب معالم العلماء كه عين عبارت او نيز سابقا نقل شد تصريح كرده كه «از مؤلفات صاحب ترجمه يكى روح الجنان و رَوح الجنان فى تفسير القرآن است و آن به زبان فارسى است لكن خوش آيند است». و از مقايسه دو عبارت مزبور دو تلميذ مؤلّف با يكديگر كه هر يكى مكمل ديگرى است ابدا مجال شكى و شبهه اى باقى نمى ماند كه بيست مجلد عدد همين تفسير فارسى فعلى او بوده است نه تفسير عربى او كه هيچ كس تاكنون بوجهٍ من الوجوه اثرى و نشانى از آن نديده و ظاهرا گرچه در ديباچه تفسير حاضر وعده تأليف آن را داده هيچ وقت از عالم قوه به حيّز فعل نيامده بوده است و ما سابقا نيز اشاره به همين فقره نموديم و عين عبارت مؤلّف را در اين خصوص نقل كرديم. ^۱
البته شوشترى اشكال اول را به عبدالجليل رازى استناد داده و نوشته است :
شيخ عبدالجليل رازى در بعضى مصنفات خود صاحب ترجمه را نام برده گويد: خواجه امام ابو الفتوح رازى صاحب بيست مجلد تفسير قرآن است كه علما و ائمه هر طايفه آن را طالبند و به مطالعت آن ميل دارند و ظاهرا اكثر آن مجلدات از تفسير عربى او مى باشد چه تفسير فارسى شيخ تقريبا صد و بيست هزار بيت يا قدرى بيشتر است و آن را در چهار مجلد منتها در هشت مجلد مى توان قرار داد و خيلى كمتر از بيست مجلد مى شود .
داورى طباطبايى در اين زمينه اينگونه است :
گويا قاضى نوراللّه از تفسير شيخ ابوالفتوح اطلاع درستى حاصل نكرده كه اين توجيه بى قاعده را مى نمايد چه دو تلميذ آگاه او شيخ منتجب الدين و ابن شهرآشوب تصريح كرده اند كه تفسير فارسى ابوالفتوح بيست مجلد است و لازم نيست مجلدات عرفى كتاب يا اجزاء تصنيف كه از آنها نيز به مجلدات تعبير مى كنند به يك اندازه باشد چنانكه مجمع البيان نيز تقريبا همين قدر كتابت دارد و مصنف آن كتاب را در ده جلد قرار داده است. ^۲
علامه قزوينى در مورد اشتباه دوم شوشترى نوشته است :
اما اشتباه ديگر صاحب مجالس اين است كه قبر ابوالفتوح را احتمال داده كه در

مطاوى اين مجالس پرنور شطرى از روايات و لطايف نكات و اشارات او مسطور است و او را تفسيرى عربى است كه در خطبه تفسير فارسى به آن اشاره نموده اما تا اين غاية بنظر مطالعه فقير نرسيده است .
داورى و تحليل برخى مثل مرحوم طباطبايى، نخستين ناظر بر تصحيح و چاپ روض الجنان درباره نكات مجالس المؤمنين اينگونه است :
قاضى نوراللّه شوشترى در مجالس المؤمنين بعد از شرحى وافى از محامد صفات ابوالفتوح گويد مأثر فضل و مساعى جميله شيخ را در تفسير كتاب كريم و ابطال تأويلات سقيم مخالفان اثيم همه كس مى داند و از تفسير فارسى او معلوم مى شود كه معاصر محمود بن عمر خوارزمى معروف به زمخشرى صاحب كشاف بوده از اين قرار علماء مائه سادسه هجرى مى باشد چه وفات زمخشرى در سال پانصد و سى و هشت است و بعضى اشعار زمخشرى به نظر شيخ ابوالفتوح رسيده امّا كشاف را نديده و تفسير شيخ معظم فارسى است و در وثاقت تحرير و لطف تقرير و دقت نظر بى نظير . و امام فخر الدين رازى اساس تفسير كبير خود را از آنجا اقتباس نموده و براى آنكه نسبت انتحال و سرقت به وى ندهند بعضى تشكيكات بر آن افزوده و شيخ ابوالفتوح تفسيرى عربى نيز دارد كه در خطبه تفسير فارسى به آن اشاره كرده اما تاكنون فقير به مطالعت آن فائز نگشته ام. ^۱
مرحوم طباطبايى اشكالات مجالس را استخراج كرده و به بررسى آنها پرداخته است :
مخفى نماناد كه صاحب مجالس المؤمنين را در ترجمه حال مزبور دوفقره مختصر اشتباهى دست داده است : يكى آن كه مستبعد شمرده كه تفسير فارسى صاحب ترجمه بيست مجلّد باشد و توهّم كرده كه اكثر مجلدات آن بيست جلد شايد از تفسير عربى او بوده است ، و حال آن كه شيخ منتجب الدين رازى كه از تلامذه بلاواسطه مؤلّف [بوده] و عين عبارت او سابقا نقل شد در كتاب فهرست واضحا تصريح كرده كه «تفسير او موسوم به روض الجنان [و روح الجنان] فى تفسير القرآن بيست مجلد است و او آن تفسير را نزد مؤلّف آن خوانده است .» و اگر چه او ذكر نكرده كه اين تفسير