عبداللّه بن حمزة الطوسى است و شيخ رشيد الدين بن شهرآشوب مازندرانى صاحب كتاب معالم العلماء و شيخ منتجب الدين بن بابويه القمى صاحب كتاب فهرست در رجال و بعضى از فضلاى ديگر . همين دو عالم جليل يعنى ابن شهرآشوب و شيخ منتجب الدين در دو كتاب خود بذكر شيخ ابوالفتوح پرداخته و در تمجيد و توصيف وى مبالغت نموده اند. چنانكه ابن شهرآشوب در كتاب معالم العلماء مى گويد شيخ و استاد من ابوالفتوح بن على الرازى است و از تصانيف او روح الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن فارسى مى باشد و بسيار نيكو تفسيرى است و كتاب شرح شهاب تصنيف ديگر او مى باشد . اما شيخ منتجب الدين در كتاب فهرست بعد از ترجمه حال شيخ ابوالفتوح گويد او مردى عالم و واعظ و مفسر است و مصنفاتى دارد و يكى از آنها تفسير مسمى بروح الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن بيست مجلد مى باشد . و روح الالباب فى شرح الشهاب تصنيف ديگر اوست و من هر دو را نزد وى خوانده ام.
در بخش ديگر ، به بررسى خطاهايى كه نويسندگان در بررسى زندگانى ابوالفتوح مرتكب شده اند، مى پردازد و ابتدا شوشترى را نقد مى كند :
قاضى نوراللّه شوشترى در مجالس المؤمنين بعد از شرحى وافى از محامد صفات ابوالفتوح گويد: مأثر فضل و مساعى جميله شيخ را در تفسير كتاب كريم و ابطال تأويلات سقيم مخالفان اثيم همه كس مى داند و از تفسير فارسى او معلوم مى شود كه معاصر محمود بن عمر خوارزمى معروف بزمخشرى صاحب كشاف بوده از اين قرار از علماء مائه سادسه هجرى مى باشد چه وفات زمخشرى در سال پانصد و سى و هشت است و بعضى اشعار زمخشرى بنظر شيخ ابوالفتوح رسيده اما كشاف را نديده و تفسير شيخ معظم فارسى است و در وثاقت تحرير و لطف تقرير و دقت نظر بى نظير . امام فخر الدين رازى اساس تفسير كبير خود را از آنجا اقتباس نموده و براى آنكه نسبت انتحال و سرقت بوى ندهند بعضى تشكيكات بر آن افزوده و شيخ ابوالفتوح تفسيرى عربى نيز دارد كه در خطبه تفسير فارسى به آن اشاره كرده اما تاكنون فقير بمطالعت آن فائز نگشته ام. و شيخ عبدالجليل رازى در بعضى مصنفات خود صاحب ترجمه را نام برده گويد خواجه امام الفتوح رازى صاحب بيست مجلد تفسير قرآن است كه علما و

شيخ طوسى مى باشد . و از مصنفات او امالى الحديث است در چهار جلد . و كتاب عيون الاحاديث و روضة در فقه و سنن و مفتاح در اصول و غير ذلك، چنانكه در كتاب فهرست شيخ منتجب الدين كه از تلامذه شيخ ابوالفتوح مى باشد مذكور است. جدّ اول شيخ يعنى پدرش شيخ ابوسعيد محمد بن الحسين خزاعى بوده بايد محمد بن احمد باشد يا محمد بن احمد بن الحسين بن محمد بن الحسين چه جدّ او چنانكه در صدر عنوان نوشته شد محمد بن احمد است و شايد در عبارت فوق نسبت به جدّ داده باشد و اين قسم انتساب در ميانه عرب شيوع دارد مثل ابن هشام و ابن مالك (مترجم) و شيخ ابوسعيد صاحب كتاب الروضة الزهراء فى مناقب الزهراء و كتاب منى الطالب فى اسلام ابى طالب و غيرها مى باشد همچنين عم پدر ابوالفتوح شيخ فاضل ابومحمد عبدالرحمن بن احمد بن الحسين از تلامذه شيخ فقيه جليل محمد بن زيد بن على الفارسى صاحب كتاب الوصايا و كتاب غيبت و غيرهماست . و شيخ ابومحمد مذكور از مشايخ عصر خود و در رى واعظ و ثقه بوده و در اكناف عالم شرقا و غربا سفر نموده و از مخالف و موالف استماع احاديث كرده و او را مصنفاتى است . از آن جمله سفينة النجاة در مناقب اهل بيت و علويات و رضويات و امالى و عيون از اخبار و مختصراتى متفرّق در مواعظ و آداب باشد. غرض آنكه اين شيخ جليل و خاندان او همه از اجله علما و صلحاء و روات احاديث بوده اند و اين مختصر گنجايش آن ندارد كه هر يك را بخصوص وصف نمائيم.
نامبرده پس از معرفى شخصيت و نياكان و معاصران ابوالفتوح ، گرايش علمى و فعّاليت او در زمينه حديث را توضيح مى دهد : طريق روايت شيخ ابوالفتوح اين است كه او روايت مى كند از پدر فاضل خود على بن محمد و او از پدر خود كه جدّ ابوالفتوح باشد . و همچنين روايت مى كند از عم خود و او از پدر خود كه باز جدّ صاحب عنوان است و جدّ او روايت مى كند از پدر خود همچنين از شيخ مفيد عبدالجبار بن على مقرى رازى و نيز از شيخ ابى على بن شيخ طوسى و جميع ايشان روايت مى كنند از شيخ طوسى .
امّا كسانى كه از ابوالفتوح صاحب تفسير روايت مى كنند از جمله شيخ فقيه عماد