محمد بن احمد بن الحسين بن احمد خزاعى رازى قديمى ترين ترجمه حالى كه از او بدست است بقلم دو نفر از معاصرين و تلامذه اوست يكى شيخ منتجب الدين ابوالحسن على بن عبيداللّه بن الحسن بن الحسين بن بابويه رازى متوفى بعد از سنه 585 ق صاحب فهرست معروف كه در مجلد بيست و پنجم بحار الانوار مرحوم مجلسى بتمامه مندرج است ، و ديگر رشيد الدين ابوجعفر محمد بن على بن شهرآشوب مازندرانى معروف بابن شهرآشوب متوفى در سنه 588 ق صاحب كتاب مشهور معالم العلماء كه اخيرا در طهران بتوسط دوست فاضل من آقاى عباس اقبال آشتيانى بطبع رسيده ، شرح حال ابوالفتوح رازى در دو كتاب مزبور گرچه در نهايت اختصار و حاوى هيچگونه معلومات تاريخى نيست ولى چون بقلم دو نفر از معاصرين خود مؤلّف است در غايت اهميت است. ۱
قزوينى به ترتيب تاريخى ترجمه هاى ابوالفتوح را از كتابهاى مختلف استخراج و نقل مى كند و در پايان هر ترجمه ، بررسى و تحليل هم عرضه مى كند . اين سبك در نويسندگان بعدى هم مؤثر بوده و مثلاً ياحقى و ناصح در مقدمه اى كه بر روض الجنان نوشته اند، دقيقا همين شيوه را اجرا كرده اند.
مهمترين كار قزوينى، بيان اشتباهات هر مورخ يا ترجمه نگار است . او با استناد به منابع قديم و جديد ، اين اشتباهات را نشان داده است . قزوينى در بخشهاى ديگر به عصر مؤلّف و تاريخ تأليف تفسير، شاخصهاى ادبى ابوالفتوح در روض الجنان و نسخه شناسى آثارش مى پردازد.
امّا پژوهشهاى قزوينى در اين باره و بويژه تحليلهاى او موافق مذاق همگان نيست و كسانى همچون شعرانى به نقد پاره اى از مطالب او پرداخته اند. ابوالحسن شعرانى كه به تصحيح روض الجنان پرداخته ، خاتمة الطّبع قزوينى را مطالعه و نقادى كرده است .
نوشته مرحوم قزوينى يا خاتمة الطّبع غير از چاپ اول در چند چاپ ديگر آمد . با اينكه مرسوم نيست مقدمه اى در ديگر چاپهاى مصحح تكرار شود ، اين نوشته در
