201
مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي

معتبرى در تفسير به پارسى است. تأليف آن در نيمه اول قرن ششم هجرى صورت گرفته است.
تفسير روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح در بيست جزء است كه در پنج مجلد بطبع رسيده و نسخى نيز از آن در دست است. وى در تفسير هر يك از سور اطلاعاتى درباره نام آن و شماره آيات و اينكه مكى است يا مدنى و نظرهاى قراء را درباره آيات آن و امثال اين مسائل ذكر مى كند، و آن گاه بنقل و ترجمه آيات و تفسير هر يك و ذكر نظر خود درباره معانى لغات و قراآت آنها مى پردازد و داستانها و حكايات مربوط بآن را مذكور ميدارد و در بسيارى از موارد نظرهايى درباره مسائل فقهى و كلامى ميدهد.
روض الجنان از حيث اشتمال بر فوايد لغوى و دستورى و نثر ساده يى كه دارد حائز اهميت بسيار است. سبك نثر آن كهنه و مشتمل بر بسيارى از لغات و تعبيرات و تركيباتى است كه در جاى ديگر كمتر مى توان يافت و مخصوصا اثر لهجه رازى در آن بشدت ملاحظه مى شود.
صفا آن گاه به تبصرة العوام به عنوان اثرى منسوب به ابوالفتوح مى پردازد و مى نويسد:
كتاب تبصرة العوام فى معرفة مقالات الانام ۱ از كتب مشهور فارسى در ذكر ملل و نحل است كه بدست يكى از علماى شيعه اماميه در حدود اوايل قرن هفتم تأليف شده است. درباره مؤلّف و زمان تأليف آن اطلاع صحيح دقيقى در دست نيست. بعضى و از جمله عبداللّه افندى مؤلف رياض العلما آن را به شيخ ابوالفتوح رازى صاحب تفسير روض الجنان نسبت داده و برخى مؤلّف آن را به اشتباه سيد شريف علم الهدى ابوالقاسم على بن حسين مرتضى (م. 436) دانسته اند و اين هر دو قول به علت آنكه مسلما تأليف كتاب در پايان قرن ششم يا آغاز قرن هفتم انجام گرفته، باطل است. صاحب روضات الجنات كتاب تبصرة العوام را تأليف سيد مرتضى بن

1.رجوع شود به مقدمه مرحوم عباس اقبال آشتيانى بر تبصرة العوام، تهران، ۱۳۱۳.


مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
200

صفا، ذبيح اللّه (1290ـ[1382]) ۱

تاريخ ادبيات ايران ، چاپ اول: 1332. چاپ سيزدهم ، تهران ، انتشارات فروردين ، 1372 .
دكتر صفا اطلاعات مفيدى درباره ابوالفتوح و آثارش عرضه كرده و در حين بررسى زندگينامه مشاهير عالمان سده پنجم و ششم، به وى هم پرداخته است:
ابوالفتوح رازى، جمال الدين حسين بن على بن محمد، از علماى بزرگ شيعه در علوم دينى است. نژاد وى ببديل بن ورقاء خزاعى از صحابه مى رسد و بنابراين اصلاً از عربان بود ليكن اجدادش ساليان دراز در ايران سكونت داشته و ايرانى شده بودند و قسمتى از آنان در نيشابور و بيهق و دسته يى در رى بسر مى برده اند. وى استاد رشيدالدين ابوجعفر محمد بن على بن شهرآشوب (م588) است. ابوالفتوح خود در رى بوعظ و تذكير براى شيعيان اشتغال داشت و وفات او نيز در همين شهر اتفاق افتاده و در جوار بقعه امامزاده حمزه و حضرت عبدالعظيم دفن شده است. سال ولادت و وفات او معلوم نيست ليكن ميتوان تولد او را بتقريب در اواسط نيمه دوم قرن پنجم دانست و چون صاحب كتاب رياض العلما اجازه ابوالفتوح را بخط او در پشت نسخه يى از شرح الشهاب بتاريخ 552 ديده است، پس وفات ابوالفتوح بعد از اين تاريخ و ظاهرا در يكى از سالهاى نزديك به 552 اتفاق افتاده است. تأليف كتاب روض الجنان او نيز بايد در نيمه اول قرن ششم و بحساب مرحوم علامه قزوينى بين 510 و سال 556 كه تاريخ قديمترين نسخه تفسير او (موجود در كتابخانه آستانه قدس رضوى) است، صورت گرفته باشد. ۲
آثار و مؤلفات ابوالفتوح اينگونه است :
از تأليفات او شرح الشهاب ۳ ، رساله يوحنا در ردّ مذاهب اربعه، رساله حُسنيه بعربى در مسأله امامت، و تفسير روض الجنان را نام برده اند. تفسير روض الجنان، كتاب

1.اين تاريخ بر اساس تاريخ چاپ اول است.

2.تاريخ ادبيات در ايران ، ج ۲ ، ص۹۶۴ .

3.درباره شهاب الاخبار ابوعبداللّه محمد قضاعى و شروح آن رجوع شود به فهرست كتابخانه دانشگاه تهران ج۳، ص۱۳۳۳ـ۱۳۳۷.

  • نام منبع :
    مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهريزي، مهدي؛ زماني نژاد، علي اكبر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 68455
صفحه از 293
پرینت  ارسال به