آخرين مبحث ، گزارش آثار ابوالفتوح است و ضمن اينكه مهمترين اثرش را روض الجنان دانسته ، از آن به تفسيرى جامع و معتبر و مهمترين تفسير شيعى به زبان فارسى ياد مى كند. ^۱

بجنوردى ، سيدكاظم (سرويراستار)

دايرة المعارف بزرگ اسلامى. تهران، مركز دايرة المعارف بزرگ اسلامى، 1373.
مقاله ابوالفتوح در حرف الف اين دايرة المعارف كه بر اساس ضوابط مقالات دايرة المعارفى تدوين شده در بين مقالات درباره ابوالفتوح در ديگر دايرة المعارف ها، بهترين ، جامعترين و متقن ترين است و با روش پژوهش دوره جديد درباره ابوالفتوح عرضه شده است . مؤلّف آن، بخش فقه ، علوم قرآن و حديث دايرة المعارف بزرگ اسلامى است و با تكيه بر منابع زياد و متنوّع فارسى و عربى و انگليسى نوشته شده است . استحكام اين مقاله ، موجب تأثير آن در اكثر كارهاى دوره جديد است و كسانى كه درباره ابوالفتوح به تحقيق پرداخته اند، به اين مقاله مراجعه كرده اند.
اين مقاله با اين شناسه آغاز مى شود : ابوالفتوح جمال الدين حسين بن على بن محمد بن احمد خزاعى (ح480ـ پس از 552 ق/ 1087ـ1157م) ، عالم و مفسر نامدار امامى و مؤلّف تفسير روض الجنان و روح الجنان. ^۲
آن گاه درباره نژاد و تبار او مى نويسد:
خاندان او دانشمندان متعدّدى پرورده است و افندى از آنان با عنوان سلسله اى معروف از علماى اماميه كه هر يك تأليفات متعدّد داشته اند، ياد كرده است. از آنجا كه نسب ايشان به نافع بن بديل بن ورقاء خزاعى مى رسد ، اصل تازى دارند . روشن نيست كه اجداد رازى چه زمانى به ايران آمدند ، ولى مهاجرت آنان احتمالاً مى بايست

بايست به تفصيل به شخصيت و آثار ابوالفتوح مى پرداخت، ولى در مقاله ويژه ابوالفتوح اطلاعات آن چندان مبسوط نيست . نيز نويسنده اين مقاله از منابع محدودى استفاده كرده است . و عمدتا از خاتمة الطّبع محمد قزوينى و مقدمه ابوالحسن شعرانى بر تفسير ابوالفتوح بهره گرفته است .
جمله آغازين مقاله اينگونه است :
ابوالفتوح رازى ، جمال الدين حسين بن على ، از علما و مفسران بزرگ عالم تشيّع . تاريخ دقيق تولد و وفات وى در دست نيست ، ولى از قرائن برمى آيد كه وى حدود 475 متولد شده و در بين سالهاى 552 و 559 و به احتمال زياد در 554 درگذشته است. ^۱
پس از آن به نياكان ، زيستگاه ، مشايخ و اساتيد و شاگردان و فرزندان ابوالفتوح مى پردازد:
نسب ابوالفتح به نافع بن بديل خزاعى از صحابه بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله مى رسد كه در سال چهارم هجرت در وقعه بئر معونه به شهادت رسيد . از فرزندان او برخى در جنگ صفين در ركاب حضرت على عليه السلام شهيد شدند و برخى ديگر به ايران آمدند و در نيشابور سكنى گزيدند و ايرانى شدند و زبانشان فارسى گرديد . اجداد ابوالفتوح از علماى بزرگ شيعه و صاحب تأليفات بسيار بوده اند. نياى او از نيشابور به رى كوچيد و ابوالفتوح در همانجا متولد شد . مشايخ و اساتيد ابوالفتوح عبارتند از : شيخ ابوالوفاء عبدالجبار رازى معروف به شيخ مفيد رازى ؛ پدرش على بن محمد، قاضى فاضل حسن استرآبادى و مهمتر از همه شيخ ابوعلى حسن بن محمد طوسى پسر شيخ الطائفه طوسى كه از آنان اجازه روايت داشته است . ابن شهرآشوب صاحب معالم و مناقب ؛ شيخ منتجب الدين صاحب فهرست مشهور و شيخ فقيه عبداللّه بن حمزه طوسى معروف به ابن حمزه طوسى از فحول شاگردان اويند و از وى اجازه روايت داشته اند. مدفن ابوالفتوح در شهررى در جوار شرقى حضرت عبدالعظيم ، جنب مقبره امامزاده حمزة بن موسى در زاويه شمالى واقع است .