به مكّه رفته بوده است ، چنين برمى آيد كه شيخ در سالهاى نزديك به 600ق وفات يافته بوده است ؛ زيرا ابن حمزه در بازگشت از مكّه ، به اصفهان رفته و اين مسافرت پس از مرگ ابوالفتوح عجلى شافعى (درگذشت 600ق) بوده است ، ولى اين گزارش (به اين صورت مخصوص) نمى تواند از صحت برخوردار باشد ، زيرا ابوالفتوح رازى به طور قطع در زمان تأليف كتاب نقض (ميان سالهاى 556ـ566 ق) در قيد حيات نبوده است.
ابوالفتوح را به وصيت خودش در جوار مرقد امامزاده عبدالعظيم حسنى در رى مدفون كردند و اينكه شوشترى مدفن او را در اصفهان دانسته ، ناشى از خلطى است با ابوالفتوح عجلى كه در ميان مردم اصفهان دست كم از سده 10ق/ 16م سابقه داشته است. ^۱
سپس به آثار ابوالفتوح پرداخته و محتواى آنها و نسخه ها و چاپها را گزارش كرده است .

آذرنوش، آذرتاش (متولد 1316)

تاريخ ترجمه از عربى به فارسى: ترجمه هاى قرآنى، تهران، سروش، 1375 .
نويسنده در صدد بررسى ابعاد مختلف فارسى نگارى يا ادبيات فارسى در تفسير روض الجنان بوده است و كمتر به زندگى ابوالفتوح پرداخته است. در واقع، اين نوشته مفصل ترين تحليل ادبى درباره اين تفسير در دوره جديد است. آقاى آذرنوش به دليل تخصص در ادبيات، به ويژه ادبيات عرب، به خوبى ابعاد ادبى و ترجمه فارسى و فارسى نگارى اين اثر را نقادى كرده است. آذرنوش در ابتداى تحليل مى نويسد:
اين تفسير ارجمند كه از گنجينه هاى گرانقدر زبان فارسى به شمار مى آيد، در دهه هاى دوم و سوم قرن ششم (پيش از سال 533 ق.) تأليف شد. يعنى هنوز ده سال بيش از نگارش كشف الاسرار ميبدى نگذشته بود كه دومين تفسير بزرگ فارسى در

در سده هاى 1 و 2ق/ 7 و 8م صورت گرفته باشد . ايشان نخست در نيشابور مسكن گزيدند و جد دوم ابوالفتوح ، ابوبكر احمد بن حسين بن احمد با نسبت نيشابورى خزاعى خوانده مى شد . اقامت آنان در رى گويا در زمان همين ابوبكر احمد آغاز شد . وى شاگرد سيدمرتضى ، سيد رضى و شيخ طوسى بود. ^۱
نويسنده از تحولات زندگى ابوالفتوح اينگونه گزارش مى دهد : از زندگى ابوالفتوح دانسته هاى اندكى برجاست . او احتمالاً در رى متولد شد و در همانجا باليد . از آنجا كه محضر ابوعلى فرزند شيخ طوسى را به احتمال قوى در نجف درك كرده بوده است برمى آيد كه در حدود سال 480ق/ 1087م زاده شده باشد . اين نظر آن گاه قوت مى گيرد كه بدانيم وى شاگرد عموى پدرش ، مفيد ابومحمد عبدالرحمن بن احمد كه نبايد حداكثر سال 500 ق را درك كرده باشد ، نيز بوده است.
چنان كه پيداست ابوالفتوح بيشتر به وعظ و خطابه مى پرداخته و بدان تعلق خاطر داشته است ، چندانكه اين دلبستگى تأثير آشكارى بر سبك تفسيرى او نهاده است . بنا به گزارشى كه ابوالفتوح خود در روح الاحباب آورده، مجالس وعظ او ، آن گاه كه جوان بوده در خان علاّن رى قبولى عظيم نزد مردمان داشته است ، چنانكه برخى به وى رشك مى بردند و به دليل سعايت حاسدان نزد والى شهر ، مدتى از وعظ محروم گرديد.
ابوالفتوح در برخى از علوم متداول زمان خود استاد بود و تفسير او بيانگر تبحر وى در نحو ، قرائات ، حديث ، فقه ، اصول فقه و تاريخ است.
سال 552 ق آخرين تاريخى است كه درباره زندگى ابوالفتوح از آن آگاهى داريم و آن از متن اجازه اى به دست مى آيد كه براى روايت روض الجنان به شاگرد خود داده است . بنابراين ، گزارش آزادانى اصفهانى درباره تاريخ مرگ ابوالفتوح در 540 ق نمى تواند درست باشد . محدث ارموى كه اين مطلب را نقل كرده ، با توجه به اجازه ياد شده و شواهدى ديگر ، اين تاريخ را تصحيفى از 554 ق مى داند . با اين حال از گزارش ابن حمزه مؤلّف ايجاز المطالب كه در زمان مرگ ابوالفتوح در رى بوده و سپس