حال را برتابد. سرانجام تاب نياورد و نظرى ـ سخت هوشمندانه ـ اما اندى شتابزده ـ ابراز داشت كه او عينا نقل مى كند.
آذرنوش با ذكر مشكلات چند چاپ تفسير روض الجنان به روش تطبيقى، روش صحيح در تحرير اين اثر را به كسانى كه مى خواهند اين تفسير را مجددا پژوهش كنند، توصيه مى كند.
او با حوصله تمام، متون چند چاپ را مطالعه كرده و با استخراج مشكلات ادبى به دسته بندى و تحليل آنها پرداخته است.

طباطبايى مجد، غلامرضا ^۱

دايرة المعارف مصور زرين. چاپ سوم: تهران، انتشارات زرين 1376.
با اينكه درباره برخى شخصيتها، مقاله طولانى دارد، ولى مقاله ابوالفتوح در حدود 30 كلمه و بسيار مجمل است. عين نوشته او چنين است :
حسين بن على ، ملقب به جمال الدين، از علماء بزرگ تفسير ، اصلاً نيشابورى بوده ، در حدود سال 480ق متولد شده ، مدتى در رى اقامت داشته و به وعظ مشغول بوده ، از جمله تصنيفات او تفسير قرآن كريم است به زبان فارسى كه در تهران چاپ شده است . وفاتش در حدود سال 552 ق در رى بوده است. ^۲

دانش پژوه، محمد تقى (1290ـ1375)

فهرست كتابخانه اهدائى مشكوة به كتابخانه دانشگاه تهران. تهران، دانشگاه تهران، 1335. ج (3)3. ص1336.
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده ادبيات دانشگاه تهران. تهران، نشر دانشگاه تهران، سال 1339. ص208ـ210.
در اين دو فهرست، اطلاعات نسخه هاى متعلّق به ابوالفتوح آمده و ضمنا به

ب ـ باز آهنگ كرد سوى آسمان و وى دودى بود (ح). گفت آن را و زمين را كه بيائيد بخوش منشى و يا بدشخوارى (ترجمه رسمى 6/1618).
آنچه در اين دو ترجمه كاملاً مشابه، به عربى تبديل شده عبارت است از: آهنگ كرد> قصد كرد. خوش منشى طاعت. دشخوارى> كراهت.
فقضيهُنَّ سبعَ سَمواتٍ فى يومَينِ واَوْحى فى كلّ سماءٍ اَمْرَها و زيَّنّا السَّماءَ الدنيا بمصابيح و حفظا ذلك تقديرُ العزيزِ العليم (فصلت/ 12).
الف ـ تمام كرد آن را هفت آسمان در دو روز. وحى كرد هر آسمانى فرمان او. بياراستيم آسمان نزديكتر به چراغها و نگاه داشتن. آن انداختِ خداى غالب داناست (ياحقى 17/55).
ب ـ بگزارد آن هفت آسمان اندر دو روز. وحى كرد اندر هر آسمان فرمان او. بياراستيم آسمان اين جهان بچراغها و نگاه داشتن. آن است اندازه خداى بى همتا و دانا (ترجمه رسمى، 6/1618).
در اين ترجمه ها ملاحظه مى شود كه ابوالفتوح، «بگزارد» را در مقابل فعل قَضى نپسنديده و خود «تمام كرد» آورده، دنيا را همان مؤنث اَدْنى دانسته و به نزديكتر ترجمه كرده؛ نيز دليلى نمى بيند كه العزيز بى همتا ترجمه شود، از اين رو خود كلمه «غالب» را پيشنهاد مى كند.
آذرنوش درباره موارد اختلاف ميان دو ترجمه به همين اندك بسنده كرده است. اما در كتاب ترجمه هايى است كه به راستى با يكديگر اختلاف فاحش دارند و ناصح نمونه هاى خوبى عرضه كرده است. در بسيارى از اين موارد هم باز مى توان ژرف ساخت ترجمه ها را با هم سنجيد و مشابهات فراوانى به دست آورد. با اين همه، ترديد نيست كه شيخ در اين جا سر استقلال داشته، و يا شايد ترجمه كهن ديگرى را هم در كنار تفسير رسمى، مورد عنايت قرار مى داده كه ما هنوز كشف نكرده ايم .
حضور اين متنهاىِ قرن چهارمى در يك تفسير بسيار پربهاى قرن ششمى گويى پيوسته دانشمندان را دل نگران ساخته است. علامه شعرانى كه خداش رحمت كناد، شگفت زده به اين تفاوت مى نگريست و خرد و منطق محققانه به او اجازه نمى داد آن