دانسته اند، ولى خان بابا مشار ^۱ ، دايرة المعارف بزرگ اسلامى ^۲ و آقابزرگ تهرانى ^۳ در صحّت انتساب آن به ابوالفتوح ترديد كرده اند.
محمد تقى دانش پژوه (1290ـ1375)به اتّكاى نقد درونى و تاريخى اثر، داورى صحيح ترى دارد و آن را ساخته دوره صفوى مى داند و معتقد است آن را از روى داستان كنيز ناطقى با هارون الرشيد كه در قرة العين از قاضى نوس آمده نوشته اند. ^۴ ديدگاه ديگر اين است كه انتساب «مكالمات» به ابوالفتوح از ديرباز مورد ترديد بوده است؛ زيرا با اوضاع رى در زمان ابوالفتوح و رويه و روحيه خود ابوالفتوح تناسب ندارد. از اين رو، تأليف چنين اثرى را نمى توان از او دانست. ^۵
دليل ديگر كه براى عدم صحت انتساب گفته اند اين است كه ابوالفتوح از زمان هارون الرشيد فاصله زيادى داشته و خودش نمى توانسته مستقيما شاهد مناظره باشد و از سوى ديگر راويان و واسطه ها هم مذكور نيستند. ^۶
ديدگاهها : در منابع كهن مثل فهرست منتجب الدين درباره اين اثر سخنى به ميان نيامده است و اسناد نشانگر اين است كه از دوره صفويه مطرح شده است . خوانسارى در زمره اولين كسانى است كه درباره اين رساله گزارش داده و گفته است كه : ممكن است رساله يوحنا و حسنيه از ابوالفتوح باشد. ^۷
البته خوانسارى متعلّق به سده سيزدهم قمرى است و افندى حدود يك قرن قبل از خوانسارى درباره حسنيه نوشته است :
على ما نسب إليه الرسالة الحسنية، و هى أيضا رسالة مشهورة جيدة نفيسة ، و

به هرحال، كتابى كه با عنوان تبصرة العوام با تصحيح عباس اقبال آشتيانى منتشر شده ، داراى اين ويژگيها است :
تبصرة العوام فى معرفة مقالات الانام. نوشته سيدمرتضى بن داعى حسينى رازى ، به كوشش عباس اقبال آشتيانى. تهران، نشر اساطير، 1364، ص122ـ125. چاپ قديمى: مطبعه مجلس.

حُسْنيه

اين كتاب به نامهاى رسالة الحسنيه، المناظرة مع ابراهيم السيّار، رساله حسنيه، مكالمات حسنيه، حسنيه، مناظره حسنيه، مباحثه حسنيه با علماى مخالفين و مباحثة الحسنية فى مجلس هارون ثبت شده است. موضوع آن اثبات حقّانيت و مشروعيت اهل بيت و امامت شيعى است.
مكالمات حُسنيه حكايت كنيزى دانشمند حسنيه نام است كه در عهد هارون الرشيد با عالمان اهل سنّت در حضور خليفه مناظره مى كند و بر آنان چيره مى شود. در واقع نويسنده گفتگوى حسنيه با گروهى از متفكّران سنّى به رهبرى ابواسحاق ابراهيم بن خالد سيّار نظام عوفى بصرى (درگذشت 231ق) در حضور هارون الرشيد خليفه عباسى و يحيى بن خالد برمكى وزير او را گزارش كرده است. ابراهيم بن سيّار نظام از دانشمندان معتزله است ^۱ و برخى از نسخه هاى اين اثر به نام المناظرة مع ابراهيم السيّار ثبت شده است. ^۲
بعضى از پژوهشگران، حسنيه را از شاگردان امام صادق عليه السلام دانسته اند كه البته هيچ سندى ذكر نكرده اند. ^۳
انتساب : در حالى كه در بعضى از كتابشناسى ها مؤلّف اين رساله را ابوالفتوح