51
مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي

آقاى شعرانى در مقدمه روح الجنان راجع به اهميت اين اثر نكاتى نوشته است . ابتدا درباره رجحان تفسير شيخ ابوالفتوح، از جهت فصاحت لفظ و لطف عبارت بر همه تفاسير فارسى شيعه مى نويسد : با اينكه مؤلّف اصلاً از نژاد عرب است چون خاندان او ساليان دراز در بلاد عجم زيسته و او خود در ادب زبان فارسى از نظم و نثر تبحر كامل داشت و كتاب او از بزرگترين نمونه هاى نثر فصيح فارسى است و آن لطف تحرير و عذوبت بيان كه در آن است در تفاسير ديگر نيست. امّا خوانندگان را به اين نكته توجه مى دهد كه اگر عبارت او براى مردم زمان ما اندكى غير مأنوس باشد با اندك ممارست مأنوس مى گردد. ۱
مقاله نگار ابوالفتوح در دايره المعارف بزرگ درباره رواج اين اثر و استقبال مردم از آن به چند مطلب اشاره كرده و چند عامل را به هم پيوند داده است:
تفسير ابوالفتوح با اقبالى شايان روبه رو شد و رواجى گسترده يافت ، چندانكه در زمان تأليف النّقض به گفته قزوينى رازى : «نسختهاى بى مر و بى عدد است آن را در طوايف اسلام و ظاهر و باهر در بلاد عالم» و نيز «ائمه و علماى همه طوايف طالب و راغب اند» آن را . ابوالفتوح در مقدمه كتاب پس از ذكر شروط تفسير و مفسر قرآن چنين مى گويد : «پس چون جماعتى از دوستان و بزرگان از اماثل و اهل علم و تديّن اقتراح كردند كه در اين باب جمعى بايد كردن ، چه اصحاب ما را تفسيرى نيست مشتمل بر اين انواع ، واجب ديدم اجابت كردن ايشان و وعده دادن به دو تفسير : يكى به پارسى و يكى به تازى ؛ جز كه پارسى مقدم شد بر تازى ، براى آنكه طالبان اين بيشتر بودند و فايده هر كسى بدو عام تر بود».

با اينهمه ، اينكه آيا به واقع ابوالفتوح به تأليف تفسيرى مشتمل بر آنچه خود وى در همين مقدمه بايسته هر تفسيرى دانسته ، توفيق يافته است يا نه ، مطلبى است كه نياز به تحقيق بيشتر دارد . مسلم بايد دانست كه تفسير وى از ديدگاه علمى به هيچ روى پرفايده تر از التبيان شيخ طوسى نيست و نمى توان

1.روح الجنان ، به كوشش ابوالحسن شعرانى ، ج ۱ ، ص۲۳ .


مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
50

او نظريات مهم را اينگونه به هم ربط داده است:
روض الجنان و روح الجنان معروف به تفسير ابوالفتوح است . عنوان آن در معالم العلماء ابن شهرآشوب به صورت روح الجِنان و روح الجَنان ضبط شده است ، اما در مناقب همو و نيز الفهرست منتجب الدين به همان صورت روض الجنان .. . آمده است ، حال آنكه در مقدمه كتاب اساسا به نام آن اشاره اى نشده است. ۱
اهميت و مقبوليت : درباره تأثيرگذارى و جايگاه رفيع اين تفسير در فرهنگ ايرانى ـ اسلامى و در ادبيات فارسى و فرهنگ شيعى فراوان گفته و نوشته اند. ذيلاً به برخى از آنها اشاره مى شود .
ابتدا از ابوالفتوح آغاز مى كنم. همو در مقدمه تفسيرش، اهميت و جايگاه آن را با درخواست عامّه مردم از او براى تأليف اين تفسير اينگونه نشان مى دهد:
پس چون جماعتى از دوستان و بزرگان از اماثل و اهل علم و تديّن اقتراح كردند كه در اين باب جمعى بايد كردن ، چه اصحاب ما را تفسيرى نيست مشتمل بر اين انواع واجب ديدم اجابت كردن ايشان و وعده دادن به دو تفسير يكى به پارسى و ديگرى به تازى جز كه پارسى مقدّم شد بر تازى براى اينكه طالبان اين بيشتر بودند و فايده هر كسى بدو عامتر بود. ۲
شيخ عبدالجليل رازى در النّقض، همه مردم را دوستدار تفسير ابوالفتوح دانسته و گفته است : «خواجه امام ابوالفتوح ، بيست مجلد از تفسير قرآن تصنيف اوست كه ائمّه و علماى همه طوائف طالب و راغب اند» .
علامه مجلسى در مقدمه بحار الانوار ، ابوالفتوح را «محقق نحرير» و علامه نورى در خاتمه مستدرك «رئيس المفسرين» و صاحب رياض و روضات و ديگران او را «ترجمان كلام اللّه » مى دانند . اين سه تعبير نشانگر شخصيت اين مفسر و بطور غير مستقيم گوياى اهميت تفسير او است. ۳

1.دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۶ ، ص۱۱۱ .

2.آشنايى با تفسير قرآن مجيد و مفسران ، ص۱۲۰ .

3.مفاخر اسلام ، على دوانى ، ج ۳ ، ص۴۰۸ .

  • نام منبع :
    مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهريزي، مهدي؛ زماني نژاد، علي اكبر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 74484
صفحه از 293
پرینت  ارسال به