رازى به پاسخگويى و دفاع از ابوالفتوح پرداخته است. آنگونه كه افندى از تفسير ابوالفتوح استنباط كرده، وى به تصوّف و كلام صوفيان نيز گرايش داشته است؛ چنانكه شيوه واعظانه نيز در تفسير او مشاهده مى شود. در واقع مؤلّف گاهى در تفسير آيات به مشرب عرفا و صوفيه ـ كه آنان را اهل معانى و اهل اشارت مى خواند ـ رفتار كرده و مباحثى را درباره اخلاص، توكّل، ذكر، صبر، فقر و صدق به مذاق آنان آورده است.
4) تاريخ نگارش: تاريخ تأليف به روشنى دانسته نيست. محمد قزوينى طى بحثى مفصّل، تأليف آن را بين سالهاى 510ـ556 ق مى داند ^۱ . سيّدمحمدعلى ايازى تاريخ تأليف آن را بين سالهاى 510 تا 532 ق تعيين مى كند. امّا نفيسى در نقد نظر قزوينى، متن اجازه نامه اى را مورد استناد قرار مى دهد كه ابوالفتوح در ذيقعده 547 ق براى اجازه روايت تفسير خود به يكى از شاگردانش داده است. ^۲ بر اساس تاريخ اين اجازه نامه ، نظر نفيسى اين است كه تأليف تفسير در همان سال يا يكى دو سال پيش از آن به اتمام رسيده است ^۳ . در عين حال بر اساس جديدترين پژوهش توسّط محمد جعفر ياحقى، تأليف حداقل نيمى از بخش نخستينِ اين كتاب، حدود 14 سال پيش از اين تاريخ پايان يافته است؛ زيرا به استناد خاتمه يكى از نسخه هاى جلد 11 اين تفسير 20 جلدى، كتابت آن در صفر 533 به اتمام رسيده است. ^۴ سيد محمد على ايازى بدون توجه به اينكه اين تاريخ در پايان جلد يازده ثبت شده، به غلط تاريخ انجام تمامى كتاب را 533 نوشته است .
اهميت تاريخ تأليف اين اثر موجب شد كه برخى نظريات مهم را عينا نقل كنم. ابتدا ديدگاه محمد قزوينى را مى آورم:
در هيچ يك از كتب رجال و تواريخ و غيره كه متعرض ذكرى از تفسير شيخ

ادعاى وى را مبنى بر اينكه تفسيرش از نظر جامعيت در ميان اماميه بى سابقه بوده است ، پذيرفت. ^۱
امتيازات و ويژگيها: تفسير ابوالفتوح از منظرهاى مختلف تمايز و تفاوتهايى با ديگر آثار تفسيرى دارد ؛ مثلاً از نگاه ادبيات فارسى برجستگى هايى دارد و حدّاقل با ديگر آثار فرق دارد . امّا اگر از زاويه دانشهاى اسلامى و فرهنگ مسلمانان نگاه كنيم ، امتيازات قابل توجّهى در آن خواهيم يافت . آقاى معرفت اين امتيازات را اينگونه گزارش كرده است :
و مما يمتاز به هذا التفسير ، إحاطة صاحبه بالتاريخ و السيرة الكريمة ، و كذلك بالأحاديث الشريفة فى مختلف شؤون الدين، و من ثمّ تراه فى شتّى المناسبات يخوض المعركة ، و يأتى بلباب القول باستيفاء و شمول.
و مما امتاز به هذا التفسير أنه لم يترك موضعا جاءت مناسبة الوعظ و الإرشاد إلاّ و قد استغلّ الفرصة ، و أخذ فى الوعظ و الزجر و الترغيب و الترهيب. ^۲
روض الجنان اصولاً تفسيرى واعظانه و براى ارشاد و راهنمايى مردم است. اين ويژگى و نيز جامعيتى كه ابوالفتوح در كار خود به آن توجه داشته، اصلى ترين ويژگيهاى محتوايى تفسير وى را مى سازند. ابوالفتوح بخش بزرگى از كتاب را به بيان احكام فقهى مورد نياز مخاطبان خود اختصاص داده است. اين كه ابوالفتوح كمتر به مباحث كلامى پرداخته و چون در آن وارد شده، به مباحثى چون جبر و اختيار، قضا و قدر، گناهان، شفاعت، ايمان و كفر، ثواب و عقاب، سؤال و جواب در گور توجه كرده، احتمالاً براى رعايت حال و نياز مخاطبان عامّ و فارسى خوان بوده است. خصلت شيعى تفسير ابوالفتوح و شهرت آن باعث مى شد كه برخى مخالفان شيعه مطالب آن را در جهت مقاصد خود به نحو نادرستى گزارش كنند؛ چنانكه صاحب فضائح الروافض به تفسير او مطالبى نسبت داده كه قزوينى