امام الدين عبدالكريم بن محمد رافعى در كتاب التدوين فى اخبار قزوين كه ترجمه حال مفصل مبسوطى در كتاب مزبور مرقوم داشته در سنه پانصد و چهار بوده است، پس اگر سن منتجب الدين را در حين تحصيل وى از روايات كتب كثيره مذكوره از ابوالفتوح رازى ، به اقل تقديرات در امثال اين موارد بيست ساله هم فرض كنيم نتيجه ضرورى اين فقره اين مى شود كه استاد او ابوالفتوح رازى به نحو قدر متيقن و به طور حتم و قطع در حدود 525 در حيات بوده است.
پس چنان كه ملاحظه مى شود دو قضيه از قضاياى راجع به تعيين عصر مؤلّف از روى قراين خارجى مذكوره به نحو قطع و يقين و خارج از دايره شك و احتمال محقق و محرز است ، يكى آنكه ولادت او مؤخر از حدود 480 نبوده است و ديگر آنكه وى در حدود 525 قطعا و محققا در حيات بوده است . البته معلوم نيست چه مقدار مدت قبل از 480 ممكن است متولد شده باشد يا چه مقدار ديگر بعد از حدود 525 باز در قيد حيات بوده است لكن گمان مى رود كه تاريخ تولد او چنان كه مؤخر از حدود 480 نبوده چندان مقدم بر تاريخ مزبور نيز نبوده است زيرا كه مؤلّف چنان كه بعد از اين مذكور خواهد شد از زمخشرى به «شيخ ما ابوالقاسم محمود بن عمر الزمخشرى» تعبير كرده است كه از آن واضح مى شود كه زمخشرى از مشايخ و اساتيد مؤلّف مانحن فيه بوده است.
و چون عادة و در اكثريت موارد شيخ مسن تر از تلميذ و تلميذ كم سن تر از استاد است پس اگر در مورد مفروض ما نيز اين اغلبيت جارى و از قبيل افراد شاذه نادره نباشد نتيجه اين خواهد شد كه تولد مؤلّف كتاب حاضر به احتمال قوى يا بعد از تولد زمخشرى يعنى بعد از سنه 467 بوده است يا اقلاً در حدود همان سنوات ولى نه چندان مقدم بر آن.
حال گوئيم كه از ورود اسامى اشخاص ثلاثه مذكور در فوق يعنى فصيحى متوفى در سنه 516 و سنائى متوفى در 525 و زمخشرى متوفى در 538 در اثناء تفسير حاضر شايد بتوان استنباط نمود كه تأليف كتاب مانحن فيه بعد از وفات اشخاص مزبوره بوده است نه در حال حيات ايشان ، و اگر در مورد زمخشرى كه تاريخ وفات

ابوالفتوح رازى شده اند به هيچ وجه تاريخى راجع به وقايع احوال وى از قبيل تاريخ ولادت يا تاريخ وفات و غيره مذكور نيست و از مطالعه خود تفسير حاضر نيز تا آنجا كه راقم سطور تتبع نموده تاريخى در خصوص شروع يا اتمام تأليف كتاب يا اشارت ديگرى راجع به شخصيات مؤلّف به نظر نرسيد . ولى از روى پاره اى قرائن و امارات خارجى كه ذيلاً اشاره بدانها خواهد شد و نيز از ذكر اسامى بعضى از مشاهير اشخاص كه استطرادا نام ايشان در اثناء تفسير حاضر برده شده است روى هم رفته اين نتيجه گرفته مى شود كه مؤلّف كتاب به نحو قطع و يقين از رجال اواخر قرن پنجم و اوايل إلى اواسط قرن ششم هجرى بوده است به شرح ذيل :
اولاً ـ مؤلّف كتاب به تصريح ابن شهرآشوب در مناقب (ج1 ، ص9) و صاحب روضات (ص184) و صاحب مستدرك الوسائل (ج3 ، ص489) بلاواسطه از شيخ ابوعلى حسن بن محمد بن الحسن الطوسى پسر شيخ طوسى معروف روايت مى كند :
و وفات شيخ ابوعلى مزبور به تصريح ابن حجر عسقلانى در لسان الميزان (ج2 ، ص250) در حدود پانصد هجرى بوده است . پس اگر به اقل تقديرات، سن راوى بلاواسطه از او را يعنى ابوالفتوح رازى مانحن فيه را در وقت وفات شيخ در حدود 500 هجرى بيست ساله هم فرض كنيم نتيجه ضرورى اين فقره اين مى شود كه تولد ابوالفتوح رازى به نحو قطع و يقين مؤخر از حدود 480 هجرى ممكن نيست روى داده باشد.

ثانيا ـ آنكه شيخ منتجب الدين معروف ابوالحسن على بن عبيداللّه بن الحسن بن الحسين بن بابويه رازى صاحب فهرست مشهور به فهرست منتجب الدين كه از اخص تلامذه مؤلّف كتاب است به تصريح خود او در قريب ده موضع از فهرست مزبور بلاواسطه از مؤلّف مانحن فيه روايت مى كند و تفسير حاضر را با تأليف ديگر صاحب ترجمه شرح شهاب الاخبار قضاعى هر دو را نزد مؤلّف آنها قرائت نموده است . و علاوه بر آن مؤلفات كثيره عديده ديگرى را از علماء شيعه را كه تراجم احوال ايشان در فهرست مزبور مذكور است به توسط صاحب ترجمه از مؤلّفان آنها روايت مى كند ، و تولد شيخ منتجب الدين به تصريح عموم كتب رجال و به تصريح معاصر او