با اينكه مجمع البيان جامعتر است، ولى تأثيرگذارتر نيست. على رغم اين تمايزها بعضى معتقدند:
ساختار تفسير ابوالفتوح مانند مجمع البيان است ، با اين تفاوت كه در تفكيك مباحث ، عنوان هاى مجزّا از هم وجود ندارد، بلكه، قرائت ها و تعداد آيات ، مكى و مدنى بودن هر سوره ، ترجمه ، توضيح لغات و واژه ها بررسى نكات ادبى ، استفاده از آيات و روايات و حتّى روايات اهل سنت و نيز اقوال صحابه و تابعين را بدون چينش خاص بيان كرده است. ^۱
آقاى محمدهادى معرفت هم تأكيد مى كند كه تفسير ابوالفتوح بر منوال ديگر تفاسير است و شباهت زيادى با ديگر تفاسير دارد. در توضيح اين شباهت، نظم و ترتيب مطالب را اينگونه گزارش مى دهد:
فجرى على منوال سائر التفاسير ، فيبدأ بذكر السورة و اسمائها و فضلها و ثواب قراءتها ، ثمّ يذكر جملة من الآيات ، مع ترجمتها بالفارسية ، و يفسرها جملة جملة ، فيبدأ باللغة والنحو والصرف ، ثمّ القراءة أحيانا ثمّ ذكر أسباب النزول، والتفسير أخيرا ، كل ذلك باللغة الفارسية القديمة. ^۲
بعضى پژوهشگران، نظم مطالب و بالاخره ساختار اين اثر را به گونه اى گزارش كرده اند كه با گزارش آقاى معرفت اختلافاتى دار. از اين رو متن گزارش را نقل مى كنيم:
به ابعاد مختلف ادبى ، تاريخى ، كلامى ، فقهى ، روايى و اخلاقى در هر مبحث توجه كرده است . مفسر در آغاز هر سوره به تعداد آيات ، مكى و مدنى بودن ، فضيلت سوره و تلاوتش اشاره مى كند ، آن گاه به ترجمه و تفسير آيات مى پردازد و پس از آن به نكات ادبى ، صرف ، نحو و لغت شناسى مى پردازد . وى از عقل و نقل استفاده مى كند و در نقل روايات ، هم از منابع و جوامع روايى شيعه و هم از جوامع اهل سنت استفاده مى كند و به همين دليل ، حجم

و اهل اشارت» مى خواند نزديك مى شود و مباحثى مانند اخلاص ، توكل ، ذكر ، صبر ، فقر و صدق را به مذاق آنان طرح مى نمايد . بدين جهات ابوالفتوح در شيوه كار خود معتدل و در داوريهاى خود سنجيده است. ^۱
ابوالفتوح همه مباحث روض الجنان را درهم و يك نواخت بيان نموده و مثل مجمع البيان از هم تفكيك نكرده است ، از اين رو شايد براى افراد غير اهل علم مطالعه آن قدرى مشكل باشد ، و گرنه به گفته علامه نورى «تفسير ابوالفتوح كتابى است كه قارئين آن كسل نمى شوند و ناظرين آن ناراحت نمى گردند . فقيه و مفسر و اديب و مورخ و واعظ و طالبين فضائل و مناقب از آن بهره مند مى گردند». ^۲
ابوالفتوح در تفسير هر يك از سور شريف قرآن اطلاعاتى درباره نام آن و شماره آيات و حروف و مكّى يا مدنى و ناسخ و منسوخ بودن و فوائد هر سوره و نظرهاى قرّاء درباره آيات و شأن نزول آنها و امثال اين مسائل مطالبى عرضه مى كند؛ سپس ترجمه آيات و معانى تحت اللفظى هر آيه را مى آورد ؛ آن گاه يك يك كلمات را معنى و تفسير مى كند و معنى هر لغت و كيفيت و قراءت و چگونگى اِعراب هر كلمه را روشن مى سازد؛ ضمنا عقايد و نظريّات نادرست را نقد مى كند و در پايان نظر خود را بيان مى نمايد. گاه ذيل بعضى آيات، مسائل فقهى و كلامى را بيان مى كند و براساس آن فتوى مى دهد . همچنين گاهى به ذكر روايات مى پردازد و عين روايت را نقل مى كند و گاهى هم ضمن نقل روايت معلوم مى دارد كه از قول كيست و گاهى نيز به بحث لغوى مى آغازد و به تفسير جنبه علمى مى بخشد . ولى در اِعراب و لغت و اشتقاق و قراءت، يعنى مسائلى كه مربوط به زبان است ، چندان اصرار نمى ورزد.
چون شيخ ابوالفتوح مردى واعظ و مذكِّر، نه مدرّس و معلّم بوده، از اين نظر تفسيرش نسبت به مجمع البيان طبرسى از لحاظ معانى و توجيه و روشنگرى آيات رجحان دارد . بخصوص ضمن تفسير هر آيه، حكايات و داستانهاى مربوط به آن را با شيوايى درج كرده است . ^۳