81
مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي

اهل سنّت در باب تفسير قرآن دانست . گاه در اين امر تا بدان جا پيش مى رود كه به جاى نقل اقوال و نظرهاى امامان شيعه عليهم السلام كه در مجموعه هاى روايى شيعه و نيز در تفاسيرى مانند تفسير على بن ابراهيم قمى و تفسير عيّاشى نقل شده است گفته هاى مفسرانى همچون قتاده ، سُدّى و نظاير آنان را مورد استناد قرار مى دهد .. . و در ذيل آيات مشتمل بر احكام فقهى ، به نقل فتاواى فقيهان اهل سنّت اصرار دارد. ۱
مدرّس تبريزى مدّعى است كه تفسير ابوالفتوح اجمع كتب است و رابطه آن با ديگر تفسيرها را اينگونه گزارش كرده است :
بعد از تعمق در مزاياى مجمع البيان كه سرآمد تفاسير است مكشوف مى گردد كه تلخيص همين روض الجنان است . فخر رازى نيز بر اساس تفسير كبير خود از انوار آن اقتباس نموده است. ۲
نويسنده مقاله ابوالفتوح در دايرة المعارف بزرگ اسلامى همين نكته را آورده، امّا سندى براى تحليل خود ذكر نكرده است:
ابوالفتوح و طبرسى در تفسيرهايشان بيش از حد معمول ـ كه حتّى در التبيان طوسى نيز قابل ملاحظه است ـ تحت تأثير تفاسير اهل سنت واقع شده اند، به ويژه ابوالفتوح كه مى توان به يك معنى تفسير وى را منعكس كننده آراء و نظريات علماى اهل سنت در باب تفسير قرآن دانست . اين مسأله تا بدانجاست كه او بيش از آنكه اقوال و نظرهاى امامان شيعه عليهم السلام را در باب تفسير كه در بسيارى از مجاميع روايى شيعه و نيز تفاسيرى چون تفسير على بن ابراهيم قمى و تفسير عياشى نقل شده است ، مورد توجه و استفاده قرار دهد ، گفته هاى مفسرانى چون قتاده ، سُدّى و كسانى چون آن دو را نقل كرده ، توضيح مى دهد . افزون بر اين ، در ذيل آيات مشتمل بر احكام فقهى ، به نقل فتاواى فقيهان اهل سنت اصرار تمام دارد ؛ با اينهمه ، وى جابه جا اختلافات

1.ريحانة الادب ، ص۲۲۸ .

2.گزينه روض الجنان ، به كوشش احمدى بيرجندى ، ج ۱ ، ص۱۵ .


مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
80

براى اثنى عشريه بوده كه حيثيت شيعيان را تضمين كند و آبروى علمى براى آنان باشد . از اين رو مى بايست به تجارب پيشين و آثار تفسيرى گذشته نظر مى افكند و از آنها بهره مى برد. بنابراين، تفسير ابوالفتوح ارتباطاتى با ديگر آثار دارد كه در اين بخش بررسى مى شود.
اين اثر از يك نظر متّكى به آثار گذشته و از ديگر سو مؤثّر در آثار آينده بوده است. بنابراين، براى شناخت تفسير ابوالفتوح اولاً بايد اين اثر را با آثار مشابه مقايسه ديگر و بررسى تطبيقى نمود ؛ ثانيا اقتباسات ابوالفتوح از ديگر آثار را كشف كرد ؛ ثالثا تأثير آن بر ديگر آثار در زمانهاى بعد را كشف كرد . البته اين بررسى ها تا حدّ زيادى توسّط ديگران انجام يافته است .
بعضى از پژوهشگران معتقدند كه تفسير وى از ديدگاه علمى به هيچ روى پرفايده تر از التبيان شيخ طوسى نيست و نمى توان ادعاى وى را مبنى بر اينكه تفسيرش از نظر جامعيت در ميان اماميه بى سابقه بوده است، پذيرفت. ۱ امّا ياحقى بر اين باور است كه ابوالفتوح در تفسير خود از التبيان شيخ طوسى بهره برده است. ۲
برخى محقّقان درباره ارتباط تفسير ابوالفتوح با تفاسير عربى و فارسى اينگونه داورى كرده اند:
مؤلّف دانشمند اين تفسير بيقين از تفاسير عربى قبل از خود ـ مانند تفسير تبيان شيخ طوسى و تفسير طبرى ـ سود جسته ، اما از تفسيرهاى فارسى پيش از عصر خود كمتر اثر پذيرفته و شايد نيازى به آنها نداشته است. ۳
پيوند و مناسبات تفسير ابوالفتوح با تفاسير اهل سّنت مبحث ديگرى است و برخى در اين باره نوشته اند:
در نقل نكات تفسيرى ، گاه ابوالفتوح تحت تأثير تفاسير اهل سنت واقع شده است تا حدّى كه مى توان تفسير وى را منعكس كننده آرا و نظريات علماى

1.دايرة المعارف بزرگ فارسى، ج۶، ص۱۱۲ .

2.مقدمه تفسير ابوالفتوح، چاپ محمد جعفر ياحقى، ج۱، ص۶۳ .

3.گزينه روض الجنان ، به كوشش احمدى بيرجندى ، ج ۱ ، ص۱۵ .

  • نام منبع :
    مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهريزي، مهدي؛ زماني نژاد، علي اكبر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 74264
صفحه از 293
پرینت  ارسال به