85
مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي

در تفسير امام فخر اين غرض چنانكه بايد مراعات نشده برخلاف تفسير ابوالفتوح ؛ و مطالب نيكو و دانستنى گرچه در تفسير رازى بسيار است اما نه مربوط به تفسير قرآن است و هر يك در محل مناسب در كتابى كه براى آن تأليف كرده اند بهتر و مشروح تر آمده و گفته اند در تفسير امام فخر ، همه چيز هست غير تفسير و ظريفى گفته است : (بيهوده سخن بدين درازى/ تفسير كبير فخر رازى) آرى بايد گفت فخر از خواندن تفاسير شيعه فائده كامل برده و از آن سخت متأثر شده گاه بى اختيار مطالب شيعه را كه برخلاف عقايد اشاعره و مذهب خود امامست به مقتضاى ذوق و فطرت خويش برگزيده و ذكر كرده و به مناسبت چند آيه را شاهد آورده كه بر اساس عقيده شيعه تفسير شده و اين موضوع مى رساند امام فخر تحت تأثير نكات شيعه قرار گرفته و به رويه آنان تفسير نموده است. ۱
امّا درباره تأثيرگذارى روض الجنان بر آثار بعد از خودش، پژوهشگران كوشيده اند به حقايق دست يابند . يك تحقيق مى گويد :
تفسير ابوالفتوح در تفسيرهاى فارسى بعد از خود مانند تفسير فارسى گازر تأليف ابوالمحاسن جرجانى و تفسير منهج الصادقين ملا فتح اللّه كاشانى تأثيرى شگرف كرده است تا بدان حد كه آثار آن در كتابهاى مزبور به وضوح برجاست. ۲
تأثير روض الجنان بر تفاسير بعدى از جمله بر جلاء الاذهان يا تفسير گازر آشكار است ؛ به طورى كه محدث ارموى ، مصحح جلاء الاذهان ، آن را خلاصه روض الجنان دانست . امّا امام صاحب جلاء الاذهان هيچ جا به روض الجنان و اين كه تفسير او در حقيقت چكيده كار ابوالفتوح است ، اشاره اى نكرده است . ملاّ فتح اللّه كاشانى نيز اساس تفسير خود موسوم به منهج الصادقين را بر تفسير گازر نهاد و به اين ترتيب روض

1.روضات الجنات ، سيدمحمدباقر خوانسارى ، ترجمه محمدباقر ساعدى خراسانى ، تهران ، اسلاميه ، ۱۲۹۸ق ، ج ۳ ، ص۱۰۸ـ۱۰۹ .

2.گزينه روض الجنان ، به كوشش احمدى بيرجندى ، ج ۱ ، ص۱۵ .


مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
84

كتابهاى بعدى از كشّاف ، و خود كشّاف از تفسير ثعلبى گرفته است . در تفسير ابوالفتوح هم هست و به نظر مى رسد كه از كشّاف گرفته باشد. ۱
عبارت افندى به گونه اى است كه گويا ابوالفتوح از تفسير الكشّاف استفاده كرده است . از سوى ديگر روض الجنان در تفسير الكبير فخر رازى مؤثّر بوده است.
يظهر من تفسيره الفارسى أنه كان معاصرا لصاحب الكشاف ، و قد وصل إليه بعض أبياته و لكن لم يصل إليه الكشاف . ۲
برخى گفته اند فخر الدين رازى، مطالبى از تفسير كبير را از روض الجنان برگرفته ولى جهت دفع توهم انتحال ، بعضى از تشكيكات خود را به آن افزوده است. ۳
افندى درباره تفسير فخررازى و رابطه اش با تفسير ابوالفتوح مى نويسد :
و تفسيره الفارسى مما لا نظير له فى وثاقة التحرير و عذوبة التقرير و دقة النظر ، والفخر الرازى فى تفسيره الكبير قد أخذ منه و بنى عليه أساسه و لكن لاجل دفع الانتحال أضاف إليه بعض تشكيكاته ، و قد أوردنا شطرا من فوائده فى مطاوى هذا الكتاب. ۴

آقاى محمدباقر ساعدى خراسانى، مترجم روضات الجنات ، ذيل زندگينامه ابوالفتوح در همان كتاب سخن شعرانى در مورد تأثير تفسير فخر رازى از تفسير ابوالفتوح را نمى پذيرد و در نقد آن نوشته است :
فاضل معاصر آقاى شعرانى در مقدمه تفسير ابوالفتوح مى نويسد مراد قاضى را از اينكه تفسير فخر رازى مقتبس از تفسير ابوالفتوح است ندانستم چون تفسير فخر رازى هيچگونه شباهت به تفسير ابوالفتوح ندارد و غرض تفسير سياق مفاد قرآن كريم است و تحقيق آنچه فهم آيات الهى بر آن توقف دارد و

1.رياض العلماء ، چاپ خيام ، ج ۲ ، ص۱۶۰ .

2.آشنايى با تفاسير قرآن مجيد ، ص۱۲۰ .

3.مجالس المؤمنين ، چاپ سنگى ۱۲۶۸ شماره دستى ص۲۰۲ و ۲۰۳ ، تحقيق در تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۱ ، ص۱۴ ؛ تاريخ ادبيات در ايران ، ذبيح اللّه صفا ؛ تحقيق در تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۱ و ۲ و ۳، دكتر عسكر حقوقى، طبع دانشگاه تهران ؛ گنجينه سخن ، ذبيح اللّه صفا ، چاپ دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، ج ۲ ص۲۲۱ .

  • نام منبع :
    مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهريزي، مهدي؛ زماني نژاد، علي اكبر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 74259
صفحه از 293
پرینت  ارسال به