وجود اختلاف مذهب و مشرب فقهى ، هيچ گاه شيخ از اين كتاب غافل نماند و در موردهاى متعدّد ، حتّى آن جا كه مسائل كلامى ظريف و مورد اختلاف فرق و مذاهب در پيش است ، از نقل آراء طبرى ـ و اگر لازم شد نقد آنها ـ تن نزند . البته بايد انصاف داد كه وسعت مشرب و پرهيز ابرام آميز طبرى از تعصّبات رايج آن زمان ، كه وى را تا حدّ طرد از تسنّن و حتّى انتساب به تشيّع مورد ملامت قرار داده ، بيشتر از هر مفسر عامّه ديگر او را به دايره علاقه و آشنايى شيعه نزديك كرده است و سبب شده كه افراد بى تعصّبى از اماميّه همچون شيخ ابوالفتوح رازى با گشاده دلى و گشاده رويى تمام آراء او را مورد استفاده قرار دهند.
ياحقى در اين مقاله ، به راههاى استفاده و شيوه هاى بهره گيرى شيخ ابوالفتوح رازى از اصل جامع البيان فى تفسير القرآن اثر محمد بن جرير طبرى اشاره مى كند و معتقد است :
ابوالفتوح به دو گونه غيرمستقيم و مستقيم از تفسير طبرى بهره برده است ، به اين معنى كه يا بدون ذكر نام ـ و چه بسا كه اتّفاقى و چنان كه رسم قدما بوده است ـ مطلبى را از آن اقتباس كرده و يا به طور مستقيم و با غرض و هدفى معيّن و با تصريح نام موضوعى را بعين يا نزديك به عين اصل نقل مى كند .
يكى از عمده ترين تكيه گاههاى تفسير ابوالفتوح بويژه در قلمرو شواهد شعرى البيان فى تفسير القرآن محمد بن جرير بوده است . هم اكنون ما بيش از 31 از شواهد شعرى تفسير ابوالفتوح را كه بالغ بر هزاران بيت مى شود در فايلهاى جداگانه اى استخراج كرده و منابع و مآخذ آن را گرد آورده ايم و از آن ميان سهم مشتركات شواهد ابوالفتوح به نظر مى آيد كه با تفسير طبرى حتّى از لسان العرب هم بيشتر است .
جنبه دوم بحث حاضر به مواردى مربوط مى شود كه ابوالفتوح به تصريح و با ذكر نام محمد بن جرير طبرى يا ابن جرير طبرى به آراء وى در تفسير اشاره مى كند و عين يا چيزى نزديك به عين عبارت طبرى را مى آورد و بسته به مورد با آن موافقت يا مخالفت مى كند و يا به صِرف نقل مطلب و بدون

الجنان يك بار ديگر در قالبى تازه ارائه شد . گرچه به نظر مى رسد كاشانى اصولاً تفسير گازر و روض الجنان را يكى مى پنداشته است.
تفسير ابوالفتوح و تفسير طبرى : در بخش ارتباط محتوايى از رابطه و مناسبات تفاسير مختلف با تفسير ابوالفتوح ياد شد و ضرورى بود به تفسير طبرى هم مى پرداختيم، ولى به دليل اهميت اين رابطه ، يك بخش مستقل به آن اختصاص داده شد . ابوالفتوح با آن كه با طبرى اختلاف مذهب داشته به نقل نظريّات طبرى و گاه نقد كلام وى توجه خاصّى نشان مى دهد.
از جهت شيوه كار ، ابوالفتوح ادامه دهنده سنّت تفسيرهاى قصصى است كه در تفسيرنويسى فارسى نمونه هاى ممتازى مانند ترجمه تفسير طبرى و تفسير سورآبادى دارد. ^۱
بر خلاف نظر حقوقى كه دليلى بر تأثيرپذيرى ابوالفتوح از تفسير طبرى و ترجمه آن نمى يابد ، اينك با يافته هاى ياحقى و ناصح ، ويراستاران تازه ترين دوره چاپ تفسير ابوالفتوح ، مسلّم شده است كه طبرى يكى از منابع عمده و طرف توجه وى بوده است . با آنكه ترجمه ابوالفتوح از آيات قرآنى ، استقلال كافى دارد ، امّا در موارد متعدّد با ترجمه آيات در ترجمه تفسير طبرى همانندى يا همخوانى نشان مى دهد . مشتركات در زمينه شواهد شعرى نيز به حدّى است كه نمى توان ادّعا كرد كه ابوالفتوح عنايت خاصّى از اين جهت به طبرى نداشته است . در مباحث لغوى و نحوى نيز اين عنايت ديده مى شود. حتّى در مسائل فقهى با آنكه ميان ابوالفتوح و طبرى اختلاف مذهب وجود دارد ، ابوالفتوح به نقل نظر طبرى و نقد آن توجه خاصّى نشان مى دهد .
محمدجعفر ياحقى در مقاله اى بلند ^۲ به تمايزها و تشابه هاى دو تفسير فخر رازى و ابوالفتوح مى پردازد. به نظر او جامعيّت و عظمت تفسير كبير طبرى از يك طرف ، و دقت علمى و انصاف ابوالفتوح از طرف ديگر ، موجب آمده است كه با