مى رسد . روى هم رفته اين امتياز تفسير شيخ را از نظر فقاهت و بيان مسائل دينى و فلسفه تشريع احكام در بين تفسيرهاى فارسى مشخص مى كند ، تا آن جا كه مى توان با گردآورى و دسته بندى اين گونه مباحث از خلال تفسير مورد بحث، دفترى مبسوط فراهم آورد . اين خصيصه در تفسير جامع البيان طبرى هم به وجه احسن ديده مى شود و ابوالفتوح كه كار او استقصا و تطبيق و استنباط است از اين منبع گرانقدر نه تنها غافل نمانده ، بلكه همواره از آن سود جسته است . در مسير اين بهره ورى مواردى هست كه عين نظر طبرى را بدون هيچ گونه داورى نقل مى كند ، مثل مسأله مهر و متعه زنان ذيل آيه 241 بقره كه گويد : «و چون فِراق از جهت زن باشد زن را نه مهر رسد و نه مُتعه ، و اين قول حسن بصرى است و سعيد بن جبير و ابوالعاليه و اختيار محمد بن جرير طبرى» ^۱ . و يا آن جا كه در ارتباط با آيه 128 سوره بقره در مورد توبه آورده است كه «محمد بن جرير گفت اصل توبه رجوع باشد من المكروه إلى المحبوب» ^۲ . گاهى هم نظر طبرى را به تصريح مى آورد و ظاهرا مورد تأييد قرار مى دهد ، مثل توضيح «بِمَعْرُوفٍ» در آيه 231 سوره بقره . ^۳
بسيار طبيعى خواهد بود اگر بگوييم كه هميشه ميان طبرى و ابوالفتوح پيرامون مباحث فقهى توافق نيست ، و حتّى موارد اختلاف بمراتب از مواضع توافق بيشتر است . اين امر به طور كلّى باز مى گردد به اختلاف مذهب دو مفسر كه عمده ترين تفاوتهايش مى تواند در عرصه احكام فقهى ظاهر گردد . مواردى كه ابوالفتوح به تصريح نظر طبرى را نقل و سپس رد مى كند كم نيست ، و همين امر مى نمايد كه مفسر آگاه شيعى ما با وجود آنكه در روزگار تضييقات عقيدتى بر ضد اماميه مى زيسته، از ردّ آراء مذهب مختار با همه

هيچ اظهارنظرى از كنار آن مى گذرد . بر اساس شواهد متعدّد و مكرّرى كه گرد آورده ايم اين گونه اشاره ها را مى توان در چند عنوان كلّى دسته بندى كرد.
پس از اين زمينه چينى ها، ياحقى در بررسى تعاملات طبرى و ابوالفتوح در عرصه علوم و فنون مختلف، ابتدا به مباحث ادبى و لغوى مى پردازد و مى نويسد:
تقريبا هيچ تفسيرى ـ چه فارسى و چه عربى ـ از پرداختن به اصل لغت قرآنى و معنى و ريشه و اشتقاق و ضبط و اِعراب و .. . آن بى نياز نيست ، زيرا لفظ فاخر و ادبى قرآن كه محتمل بيشترين معانى و گسترده ترين وجوه بلاغى نيز هست بنفسه ارزش آن را دارد كه از هر جهت مورد توجه مفسر قرار گيرد . روش كار ابوالفتوح مثل بسيارى ديگر از مفسران ، و از آن جمله خود طبرى،
اين است كه ابتدا تمام نكته هاى لغوى مربوط به هر واژه را مطرح مى كند و در پرتو آن آگاهيها به كشف معانى و تفسيرهاى گونه گون آن نايل مى آيد .

ملاحظات نحوى در هر دو تفسير قابل توجه است و استنادهاى ابوالفتوح به طبرى توأم با احتياط و اجتهاد علمى . به هنگام بحث از مرجع ضمير مكّرر « ه» در عبارت «بِهِ قَبْلَ مَوْتِه» (سوره نساء : آيه 159)، مى گويد : «حسن و قَتاده و ربيع بن انس و ابومالك و ابن زيد گفتند : هر دو راجع است با عيسى . .. جز كه بر اين قول آيه مخصوص باشد . و عطيّه از عبداللّه عبّاس ؛ و محمد بن جرير در تفسير اختيار اين قول كرد» . ^۱
پس از ادبيات ، ياحقى تشابه و تمايزها در عرصه فقه را بررسى كرده و معتقد است :
بخش عظيمى از مطالب تفسيرى روض الجنان مربوط به مباحث فقهى و شرعى است . شيخ ابوالفتوح گاهى در ضمن تحليل و تفسير آيات با استناد به ادلّه شرعى و تكيه بر آيات و احاديث خود رأسا به اظهارنظر مى پردازد و با مقايسه آراء پيشينيان از محدّثان و مفسران به استنباطهاى تازه فقهى