در قرآن، طولانى‏ترين واژگان و جمله‏هاى آن با حروف متوالى چون: (فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ)،^۱(لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ)،^۲(عَلَى‏ أُمَمٍ مِّمَّن مَّعَكَ)،^۳ با يكديگر سازوارگى و هم آوازى دارند، از هم نمى‏گريزند و تنافر نشان نمى‏دهند. آرايش اين بوستان، و چينش حروف و آذين‏بندى كلمات و به صف شدن جملات، آن چنان ملايم، خوش طبع و گوارايند كه شكوهى از فونتيك زيبا در آيه‏آيه‏اش موج مى‏زند. زمخشرى ذيل آيه‏
(وَ لَقَدْ مَكَّنَّهُمْ فِيمَآ إِن مَّكَّنَّكُمْ فِيهِ .^۴
به راستى به آنان در چيزهايى امكانات داده بوديم كه به شما در آنها امكاناتى نداده‏ايم).
مى‏گويد: «إن» نافيه، به معناى «ما» و به جاى آن گزينش شده است و اين گزينش، شكوهى از زيبايى را نشان مى‏دهد.^۵ به احتمال، ملاحظه همين ريزبينى‏ها و ظرافت‏هاست كه برخى از پژوهشيان معاصر، نظم رياضى و اعجاز عددى حروف و كلمات قرآن را از وجوه اعجاز قرآن شمرده اند،^۶ هرچند اين نگرش با دشوارى‏هايى ^۷ رو به روست.

1 - 2 . به‏گزينى واژگان‏

گزينش و جاى‏دهى حروف و واژگان، ضماير و نسبت‏هاى افعال و... در قرآن چنان سنجيده و ريزبينانه است كه نمى‏توان براى آنها بديلى‏ساز كرد. «ظلمات»، كه

نسيم بهاران، دل‏ربا و آرام‏بخش است. نرمش واج‏ها و هجاها، هم‏آغوشى حروف و خوش‏تركيبى و انسجام آنها، سلاست و روانى رودبارين و پرخروش آنها، نواهاى گوش‏نواز و پرشكوهى را نمودار مى‏سازد و غوغايى عظيم را در قوّه شنيدارى مخاطب بر پا مى‏كند كه بى‏بديل است.
از آن جا كه ويژگى‏هاى حروف، تأثير خاصى در آوا و طنين سخن دارد و موجب خوش‏نوايى يا نفرت‏انگيزى مى‏شود، بايد در تركيب حروف نهايت دقت صورت گيرد و خصوصيت‏هاى هر يك ملحوظ شود تا اداى واژگان، روان و خوشخوان و از تنافر و سنگينى به دور باشد.
قرآن كه تجلى دانش خداى رازآگاه و محيط بر همه اسرار است - (وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا ؛^۱پروردگارت هرگز فراموش كار نبوده است) - اين ويژگى‏ها و ظرافت‏ها را به تمام، رعايت كرده است و در هر زاويه‏اى از كلمات و تركيبات خود، حرف و لفظ مناسب را نهاده است.
در پاسخ به پرسش مثبت، دو كلمه «نَعَمْ» و «بَلى» به كار مى‏رود؛ ولى هر يك جايگاهى ويژه دارد. «بَلى» در جايى به كار مى‏رود كه سؤال با همزه استفهام و با مضمونى نفى‏آميز همراه باشد كه نتيجه اثبات در پى دارد:
(أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى‏ .^۲
آيا من پروردگار شما نيستم ؟ گفتند : چرا [هستى‏] ) ؛
امّا «نعم» در مورد سؤال با هل استفهامى كاربرد دارد:
(... فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ .^۳
آيا وعده پروردگارتان را حق يافتيد ؟ گفتند : آرى ).