مأمون در واكنش به اين مخالفتها، مجازات شديدترى براى مخالفان در نظر گرفت و دستور داد كه همه علما را در خصوص باور به حدوث قرآن بيازمايند و از فعاليت علماى معتقد به قدم قرآن جلوگيرى كنند.۱
ديدگاه امامان در باره حدوث قرآن
به رغم وجود برخى رواياتِ مؤيّد حدوث قرآن در بين سخنان امامان نخستينِ اهل بيت،۲ رواياتى كه به طور صريح در باره خلق قرآن در كتب حديثى آمدهاند، همه به امامانى تعلّق دارند كه به گونهاى با زمان طرح مسئله حدوث يا قدم قرآن، مقارن بودهاند. زمان امام صادق عليه السلام و امام كاظم عليه السلام با تولّد مسئله، مقارن است و امام رضا عليه السلام و امام جواد عليه السلام و تا حدودى امام هادى عليه السلام با اوج نزاع - يعنى هنگامى كه فشارها و اذيت و آزارها گسترش يافت و در فاجعه بارترين شكل آن به صورت تفتيش عقايد در باره قرآن (محنة القرآن) بروز كرد - همزمان بودهاند و اواخر امامت امام هادى عليه السلام هنگامى كه متوكّل بر سر كار آمد، با دوره فروكش كردن تدريجى بحران به نفع اهل حديث و اشاعره مقارن است.۳ بر اين اساس، برخورد امامان با اين مسئله در چند
1.تاريخ اليعقوبى : ج۲ ص۴۶۷ - ۴۶۸ ؛ تاريخ الطبرى : ج۷ ص۱۹۶ - ۲۰۹؛ سير اعلام النبلاء : ج۱۰ ص۲۳۲ و ج۱۱ ص۱۷۱ وج۲ ص۴۶۷ - ۴۶۸.
2.ر . ك : ج ۲ ، ص ۲۱۰ ح ۴۳۹ . در روايتى ديگر ، از ابوهريرة نقل است كه مىگويد : پيش عمر بن خطّاب بوديم . مردى پيش او آمد و در باره قرآن پرسيد كه : آيا آفريده است يا ناآفريده ؟ عمر ، از جا برخاست و لباسش را تنگ گرفت و او را كشان كشان تا پيش على بن ابى طالب عليه السلام برد و گفت : ابو الحسن! نشنيدى اين مرد ، چه مىگويد ؟ فرمود : «چه مىگويد؟» . گفت : آمده و از من در باره مخلوق بودن و يا نبودن قرآن مىپرسد . على عليه السلام فرمود : «اين ، يك كلمه است ؛ ولى در آيندهاى نزديك ، خطرى خواهد بود . اگر من مسئول كارى بودم كه تو اكنون مسئول آن هستى ، گردن اين مرد را مىزدم» . (الدرّ المنثور : ج ۲ ص ۱۵۴ ، كنز العمّال : ج ۲ ص ۳۳۵ ح ۴۱۷۵ كلاهما نقلا عن نصر فى [كتاب] الحجة) .
3.بحوث فى الملل و النحل : ج۳ ص۴۵۴ - ۴۵۵؛ الالهيات : ص۲۱۸ - ۲۲۰.
