33
شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲

شما را چه شده كه از شكوه خدا بيم‏نداريد؟در حالى‏كه شما را مرحله به‏مرحله آفريد).
(وَ الصُّبْحِ إِذَآ أَسْفَرَ * إِنَّهَا لَإِحْدَى الْكُبَرِ * نَذِيرًا لِّلْبَشَرِ * لِمَن شَآءَ مِنكُمْ أَن يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ .1
سوگند به صبح آن گاه كه آشكار شود كه آيات قرآن از پديده‏هاى بزرگ است . بيم‏دهنده انسان ، براى هر كه از شما كه بخواهد پيشى جويد يا باز ايستد)
.
(أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَبِ الْفِيلِ * أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِى تَضْلِيلٍ * وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ .2
آيا نديدى كه پروردگارت با اصحاب فيل چه كرد ؟ آيا نيرنگشان را بر باد نداد ؟ و بر سر آنها پرندگانى را گروه گروه فرستاد)
.
3 . سجع متوازن، آن است كه كلمات آخر جمله‏ها ، در وزن متّفق باشند و در حرف روى مختلف؛ مانند كار و كام، نهال و بهار، شريف و كريم. در اين سه نمودِ «سجع متوازن» از فواصل قرآنى به دقّت بنگريد:
(وَ ءَاتَيْنَهُمَا الْكِتَبَ الْمُسْتَبِينَ * وَهَدَيْنَهُمَا الصِّرَ طَ الْمُسْتَقِيمَ .3
به آن دو، كتاب روشنگر داديم . و آن دو را به راه راست هدايت كرديم)
.
(وَ السَّمَآءِ وَ الطَّارِقِ * وَ مَآ أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ * النَّجْمُ الثَّاقِبُ * إِن كُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ ؛4 سوگند به آسمان و سوگند به طارق . و تو چه دانى كه طارق چيست . ستاره فروزان . هيچ كس نيست مگر كه نگاهبانى دارد).
(وَ الطُّورِ * وَ كِتَبٍ مَّسْطُورٍ * فِى رَقٍّ مَّنشُورٍ * وَ الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ * وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ * وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ .5
سوگند به طور . سوگند به كتاب نوشته شده در طومارى گسترده . سوگند به خانه آباد و سقف مرتفع و درياى سرشار)
.

1.مدَّثِّر : آيه ۳۴ - ۳۷.

2.فيل : آيه ۱ - ۴.

3.صافات : آيه ۱۱۷ - ۱۱۸.

4.طارق : آيه ۱ - ۴.

5.طور : آيه ۱ - ۶.


شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲
32

آن است كه گوينده در سخن خويش كلماتى يك‏وزن و آهنگين بياورد. سجع در نثر، حكم قافيه را در شعر دارد . به جاى «سجع» در مورد قرآن، واژه «فاصله» را نهاده‏اند. 1 سجع را سه گونه دانسته‏اند:
1. سجع متوازن، آن است كه كلمات آخر جمله‏ها، هم در وزن (هجا) و هم در حرف‏رَوى،2 مطابق باشند، مانند كار و بار، خامه و نامه.
نمونه‏اى از اين گونه فواصل قرآن مجيد را اين آيات دانسته‏اند:
(فِيهَا سُرُرٌ مَّرْفُوعَةٌ * وَ أَكْوَابٌ مَّوْضُوعَةٌ .3
در بهشت تخت‏هايى بلند و قدح‏هايى گذاشته شده است)
.
(فِى سِدْرٍ مَّخْضُودٍ * وَ طَلْحٍ مَّنضُودٍ * وَ ظِلٍّ مَّمْدُودٍ .4
در زير درخت كُنار بى‏خار . و درختان موز بر هم چيده شده و سايه‏هاى پايدار است)
.
(وَ الشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا * وَ الْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا * وَ النَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا * وَ الَّيْلِ إِذَا يَغْشاهَا .5
سوگند به خورشيد و روشنايى‏اش ، و سوگند به ماه كه در پى آن مى‏آيد و سوگند به روز چون روشن گرداند و شب كه آن را چون پرده پوشاند )
.
2 . سجع مطرّف، آن است كه الفاظ آخر جمله‏ها ، در حرف‏روى همگون، ولى در وزن (هجا) مختلف باشند؛ مانند كار و شكار، مال و آمال و شانه و نشانه. از فواصل قرآن كريم مى‏توان نمونه‏هاى ذيل را به عنوان «سجع مطرّف» برشمرد:
(مَّا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَارًا * وَ قَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا .6

1.البرهان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۵۰ نوع سوم.

2.روى (= ابر پرباران) در اصطلاح عروض ، حرف اصلى قافيه را گويند كه مدار قافيه برآن است؛ مانند حرف «ر» در كلمه‏هاى نشر ، زير ، در.

3.غاشية : آيه ۱۳ - ۱۴.

4.واقعه : آيه ۲۸ - ۳۰.

5.شمس : آيه ۱ - ۱۲.

6.نوح : آيه ۱۳ - ۱۴.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 75286
صفحه از 506
پرینت  ارسال به