41
شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲

طباطبايى و مطابق نظريه نظم عبد القاهر، الفاظ بايد جزء به جزء و ذره به ذره مطابق با معانى تنظيم شوند، و آن دو نيز بايد با امور واقع مطابقت كنند. بنا بر اين، برترين سخن آن است كه در آن ، خوش‏گوارى لفظ، استوارى سبك و اسلوب و رسانايى معنا ، با هم گرد آيند و هيچ اختلافى ميان اجزاى سخن نباشد.۱ اين همان چيزى است كه در كار شگفت قرآن جلوه مى‏كند. قرآن، ترجمان حقيقت‏هاى برين و متعالى است نه رساله‏اى خيال‏پردازانه و احساس‏برانگيز؛ اما اين نصّ واقع‏نما ، در تبيين حقيقت، آن سان از آرايه‏هاى چشمگير و آذين‏هاى هوش‏بر، بهره دارد كه بى‏اختيار مخاطبان خويش را به ژرفاهاى معنا سوق مى‏دهد و عينيت معانى را در منظر آنان به تصوير و تجسيم مى‏آورد و حسّ برون و شعور درون آنان را تحريك و تسخير مى‏كند.
طيبى در سده هشتم در ذيل آيه‏
(فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِن فَوْقِهِمْ .۲
سقف از بالاى سر آنها ، بر آنها فرو ريخت)

مى‏نويسد: در اين سخن ، با اطناب عبارت «من فوقهم» - كه با وجود واژه سقف ، به ظاهر غير لازم مى‏نموده است - آن رويداد دهشتناك را به تصوير آورده است؛ ليصوّر الحالة الفظيعة الهائلة... .۳
آيه‏
(فَأَصْبَحَ فِى الْمَدِينَةِ خَآئِفًا يَتَرَقَّبُ ... .۴
در شهر ، نگران و چشم‏انتظار شب را به صبح رساند)
.

1.الميزان فى تفسير القرآن : ج‏۱ ص‏۷۲.

2.نحل : آيه ۲۶ .

3.التبيان فى تفسير القرآن : ج‏۶ ص‏۳۷۴.

4.قصص : آيه ۱۸.


شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲
40

تصدير ، بازگشت دادن پايان سخن به آغاز آن است كه آن را «ردُّ العَجُز على الصَّدر» نيز گويند. از اين زاويه كه بنگريم، زيبايى اين آيت خيره‏كننده است:
( وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ .۱
از سوى خودت به ما رحمت ببخش كه تو بخشنده‏اى)
.
مراعات نظير نيز يكى از همين اسلوب‏هاست كه زيبايى و ملاحت اين آيه را صد چندان كرده است:
(أَفَلَا يَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ * وَ إِلَى السَّمَآءِ كَيْفَ رُفِعَتْ .۲
آيا به شتر نمى‏نگرند كه چگونه آفريده‏شده، و به‏آسمان كه چگونه مرتفع شده است ؟)
.
بدين رو، عنوان اعجاز در بُعد «نظم‏آهنگ» قرآن - كه برخى از محقّقان دوره‏هاى اخير و شايد پيش از همه ، صادق رافعى، آن را برجسته دانستند -۳ سخن تازه‏اى نيست كه متأخّران بدان دست يافته باشند، بلكه عناصر و ابعاد آن را زبان‏شناسان متقدّم اسلامى نيز به خوبى دريافته بودند.

1 - 5 . تصويرپردازى‏

پيش‏تر اشارت رفت كه زيبايى آهنگ قرآن، پيوندى تنگاتنگ با معانى دارد. متغيّرهاى فونتيك (هجايى و آوايى) با متغيّرهاى سمانتيك (معنايى) پيوند دارند.
حركت و سكون، مخارج حروف، مد و شد و غُن، فواصل و هم‏بسته‏هاى تجويدى و تفاوت‏هاى هندسى واژگان و فرايندهاى هارمونيك (نظم‏آميز) آيات و نغمه موسيقى آنها ، متناسب با سياق معانى و محتواى سخن دگرگون مى‏شوند؛ اما اين تمام عظمت قرآن نيست؛ شكوه بى‏همبر قرآن در آن است كه به تعبير علامه

1.آل عمران : آيه ۸.

2.غاشيه : آيه ۱۷ - ۱۸.

3.إعجاز القرآن والبلاغه النبوية : ص‏۲۱۲ - ۲۲۰.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۲
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 62845
صفحه از 506
پرینت  ارسال به