(كَلَّآ إِنَّهَا لَظَى‏ * نَزَّاعَةً لِّلشَّوَى‏ * تَدْعُواْ مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلَّى‏ .^۱
امّا هرگز چنين نيست، شعله‏هاى سوزان آتش است. دست و پا و پوست سر را مى‏كند و مى‏بَرَد. و كسانى را كه به فرمان خدا پشت كردند، صدا مى‏زند).
(إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّكَانِ بَعِيدٍ سَمِعُواْ لَهَا تَغَيُّظًا وَ زَفِيرًا .^۲
هنگامى كه اين آتش آنان را از مكانى دور ببيند، صداى وحشتناك و خشم‏آلودش را كه با نفس زدن شديد همراه است مى‏شنويد).
(إِذَآ أُلْقُواْ فِيهَا سَمِعُواْ لَهَا شَهِيقًا وَ هِىَ تَفُورُ * تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ .^۳
هنگامى كه در آن افكنده شوند، صداى وحشتناكى از آن مى‏شنوند و اين در حالى است كه پيوسته مى‏جوشد. نزديك است(دوزخ) از شدّت غضب پاره پاره شود).

تمثيل‏

تمثيل ، خود از انواع تشبيه است و داراى آثارى ويژه است.
(وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَى‏ .^۴
براى خداوند نمونه والايى است).
زَمَخشَرى، مؤلّف الكشّاف، هنگام شرح آيات 17 - 20 از سوره بقره:
(مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِى اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّآ أَضَآءَتْ .
مَثَل آنان ، همانند كسى است كه آتشى افروخت و وقتى آتش شعله‏ور شد ... ).
مى‏گويد: خداوند براى آن كه صفات منافقان را آشكار سازد، مَثَل مى‏آورد؛ چرا كه مَثَل ، در روشن كردن معانى و پرده‏برداى از حقايق ، بسيار مؤثر است ؛ به گونه‏اى كه موضوعات تخيل‏آميز ، به صورتى محقّق و عينى مشاهده مى‏شوند.^۵

افعال كسانى كه عارى از رنگ و بوى خدايى و اتصال به مبدأ عالم اند، چونان خانه عنكبوت است، سست و بى‏بنياد و با اندك نسيمى بر باد:
(مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَآءَ كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ .^۱
مَثَل كسانى كه غير از خدا را اولياى خود برگزيدند، مثل عنكبوت است كه خانه‏هايى براى خود انتخاب كرده است؛ در حالى كه سست‏ترينِ خانه‏ها، خانه عنكبوت است، اگر مى‏دانستند).
كردار كافران چون سراب است؛ فريبنده و تهى‏مايه:
(وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَعْمَلُهُمْ كَسَرَابِ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمَْانُ مَآءً .^۲
كسانى كه كافر شدند، اعمالشان همچون سرابى است در يك كوير كه انسان تشنه از دور آن را آب مى‏پندارد) .
مَثَل ايمانيان در استوارى، چون بنايى است پولادين و در بالندگى، چون گياهى پر از طراوت و شادابى:
(كَأَنَّهُم بُنْيَنٌ مَّرْصُوصٌ .^۳
گويى بنايى آهنين اند) .
(كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطَْهُ‏و فََازَرَهُ‏و فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى‏ عَلَى‏ سُوقِهِ‏ى .^۴
همانند زراعتى كه جوانه‏هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته است تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است).
جهنم، گويى موجود زنده‏اى است؛ داراى فريادى قهرآميز و زفيرى دهشت‏انگيز: