مسائل گسترش يافت و طرفين به هنگام بحث و جدال ، به نحوى لگام گسيخته سخن مىگفتند و ادلّه درست و نادرست را در هم مىآميختند.
گفتنى است كه استدلال و مناظره و مناقشه در گفتار ، اگر براى روشن شدن حق و ارشاد جاهل باشد، پسنديده، بلكه در بسيارى از موارد واجب است و قرآن كريم نيز نه تنها با آن مخالفت نكرده، بلكه در آياتى (29 بار در شانزده سوره) بر آن تأكيد كرده است. احتجاجهاى انبيا عليهم السلام با منكران وحى و نبوّت به شيوه جدال احسن ، نمونههايى روشن از مجادله شايسته اند. از مجموع موارد استعمال آن در قرآن ، تنها سه مورد در معناى مثبت۱ و در ساير موارد به معناى مذموم به كار رفتهاند.
براهين جدلى قرآن كريم
قرآن كريم مشتمل بر انواع برهان و ادلّه است. هيچ نوع برهان مبتنى بر كليات معلومات عقلى و سمعى نيست، مگر اين كه در قرآن از آن سخن به ميان آمده است.۲
استدلالهاى جدلى در قرآن ، از مباحث علوم قرآنى اند و در كتب علوم قرآن به تفصيل از انواع آنها سخن گفته شده است؛ مانند برهان سَبْر و تقسيم،۳ قول موجَب،۴ اسلوب حكيم۵ و استدراج۶ .۷جدال از نظر قرآن ، در يك تقسيم كلى به دو قسم جدال محمود (أحسن) و جدال مذموم (باطل) قسمت مىشود. در
1.نحل : آيه ۱۲۵؛ عنكبوت : آيه ۴۶؛ مجادله : آيه ۱ .
2.الإتقان فى علوم القرآن : ج۲ ص۱۷۲.
3.انعام : آيه ۱۴۳ - ۱۴۵ .
4.منافقون : آيه ۸، توبه : آيه ۶۱ .
5.بقره : آيه ۱۸۹ و ۲۱۵ .
6.سبأ : آيه ۲۵ .
7.التمهيد فى علوم القرآن : ج۵ ص۵۱۱ - ۵۱۶.
