او را جريحه‏دار نسازد.^۱
بعضى با محور قرار دادن مقدماتى كه جدل بر آنها متوقف است، جدال احسن را جدالى دانسته‏اند كه از مقدمات مقبول عموم مردم يا طرف گفتگو تشكيل شود.^۲
عده‏اى هم نيت و هدف را دخالت داده و جدال احسن را محاجّه‏اى دانسته‏اند كه با رفق، نرمى ، لطافت، گذشت و احسان در مقابل بدى‏ها ، و با نيّت خير و نفع رساندن به حق همراه باشد و در آن از بلند كردن صدا، ناسزا گويى، زورگويى و استهزا پرهيز شود.^۳
گروهى هم جدال احسن را به مناظره با قرآن و حجّت‏هايى تفسير كرده‏اند كه شبهه‏ها را برطرف سازد و گفتارهاى عنادآلود خصم را در هم بكوبد،^۴ يا به جدالى كه در خور فهم و درك مخاطب است‏^۵ يا براى فرايض‏^۶ يا اثبات حق و ابطال باطل در امر دين صورت پذيرد .^۷و سرانجام برخى در بيانى جامع گفته‏اند: مجادله هنگامى نيكوست كه در آن ، شدّت در گفتار، طعنه و اهانت نباشد. جدال وقتى احسن است كه جَدَل، مجادل را به خصم نزديك كند، به گونه‏اى كه با هم متفق گردند و بى‏هيچ لجاجت و عنادى براى اظهار حق به يكديگر يارى رسانند،^۸ از اين رو جدال‏كننده بايد از آنچه انكار و دشمنى خصم را بر مى‏انگيزد، بپرهيزد و نيز بايد از مقدمات دروغ - هرچند مقبول طرف مقابل باشد - جز در مواردى كه بخواهد

هدف از جدال احسن ، نفوذ در افكار و اعماق روح مخاطب است . از اين رو ، در اين روش بايد كوشيد كه وى مطلب حق را به عنوان فرزندِ روح خود بپذيرد تا به آن علاقه‏مند شود و آن را نتيجه فكر خود بداند. استفهامى بودن بسيارى از حقايق توحيدى قرآن ، شاهد اين معناست؛ همچنين بايد از هر آنچه حسّ لجاجت مخاطب را بر مى‏انگيزد، خوددارى كرد:
(وَلَا تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّواْ اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ .^۱
به معبودانى كه مشركان به جاى خدا مى‏خوانند ، دشنام ندهيد ، كه آنان ناآگاهانه و از سر دشمنى به خدا دشنام مى‏گويند) .
و نيز بايد نهايت انصاف را در باره هر كس رعايت كرد تا مخاطب حس كند كه گوينده در صدد روشن كردن واقعيات است؛ چنان كه قرآن ضمن بيان زيان شراب و قمار از منافع جزئى مادى و اقتصادى آنها نيز سخن مى‏گويد:
(قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا .^۲
بگو : در آن دو ، گناه بزرگى است و سودهايى براى مردم ، و گناه آن دو البته بسى بزرگ از سودشان است).
مناظره پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با پنج گروه (يهود، نصارا، دهريين، ثنويه و مشركان) نمونه‏اى از جدال احسن است.^۳
مفسران درباره جدال احسن سخن‏هايى گوناگون دارند؛ برخى با ملاك قرار دادن شيوه جدل گفته‏اند: جدال احسن جدالى است كه با نرمى و مدارا و حسن معاشرت همراه باشد،^۴ به نحوى كه دشمنىِ طرف مقابل را بر نينگيزد و احساسات