در اين بيان ، به روشنى و با جدالى احسن ، كافران را محكوم و شرك و عبادت‏هاى مشركانه آنها را باطل مى‏سازد و كافران براى پذيرش آن به چيزى جز مراجعه به امورى كه پيش‏تر آنها را مى‏دانسته‏اند، ولى غافل بوده‏اند، نيازمند نيستند.
در بخش ديگرى مى‏فرمايد: آيا مشركان موجوداتى را كه خود مخلوق اند و چيزى نمى‏آفرينند، شريك خدا مى‏انگارند؟ موجوداتى كه نه توان يارى خود را دارند و نه يارى پرستندگان خويش را و اگر آنان را به راه هدايت فراخوانيد، از شما پيروى نمى‏كنند؛ چه آنان را بخوانيد و چه ساكت شويد، براى شما يكسان است. آگاه باشيد! كسانى كه به جاى خدا مى‏خوانيد، بندگانى‏اند مانند شما. آنها را بخوانيد كه اگر گفته‏هاى شما راست باشد، بايد خواسته شما را اجابت كنند. آيا آنها پا دارند كه با آن راه بروند، يا دست دارند كه با آن كارى كنند، يا چشم دارند كه با آن ببينند، يا گوش دارند كه با آن بشنوند؟ سپس مى‏فرمايد: اى پيامبر! به آنها بگو: خدايان خود را بخوانيد و هر مكرى كه مى‏توانيد به كار گيريد و مهلتم ندهيد:
(أَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيًْا وَهُمْ يُخْلَقُونَ * وَلَا يَسْتَطِيعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلآَ أَنفُسَهُمْ يَنصُرُونَ * وَإِن تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَى‏ لَا يَتَّبِعُوكُمْ سَوَآءٌ عَلَيْكُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنتُمْ صَمِتُونَ * إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لَكُمْ إِن كُنتُمْ صَدِقِينَ * أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَآ أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَآ أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَآ أَمْ لَهُمْ ءَاذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا قُلِ ادْعُواْ شُرَكَآءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنظِرُونِ .¹
آيا موجوداتى را شريك [خدا] مى‏كنند كه چيزى نمى‏آفرينند ، و خود آنها مخلوق اند؟ توان يارى [به مشركان ]را ندارند ، و به خودشان هم يارى نمى‏كنند . اگر آنان را به هدايت بخوانيد شما را پيروى نمى‏كنند . براى شما يكسان است كه آنها را بخوانيد يا ساكت باشيد . كسانى را كه به جاى خدا مى‏خوانيد ، همانند شما بندگانند . پس آنها را بخوانيد ، بايد كه شما را اجابت كنند ، اگر شما راستگويانيد . آيا آنان را پاهايى

كلام او را نقض كند، دورى گزيند وگرنه چنين فردى در حقيقت با احياى باطلى ، حقّى را به پا داشته يا با ميراندن حقّى ، حقّ ديگرى را زنده كرده است كه امرى نارواست و زيبنده مؤمن نيست.^۱
قرآن كريم در موارد فراوانى كه انسان‏ها دچار انحراف گشته و از حقيقت بازمانده‏اند ، به روش بحث‏هاى جدلى پرسش‏هايى را مطرح مى‏كند كه همگى ناظر به جدال احسن اند. در ادامه به نمونه‏هايى از اين پرسش‏هاى جدلى اشاره مى‏شود:

1. جدال احسن با منكران توحيد

خداى سبحان در پرسشى جدلى ، از بت‏پرستان مى‏پرسد: آيا كسى كه همه چيز را آفريده و انواع نعمت‏هاى بى‏پايان را به شما ارزانى داشته و به ظاهر و باطن همه چيز آگاه است ، مانند بُتانى است كه هيچ يك از اين اوصاف را ندارند؟ قطعاً چنين نيست. پس چگونه و چرا شما بت‏ها را انباز خدا مى‏دانيد و در برابر آنها كرنش مى‏كنيد؟ آيا به خود نمى‏آييد و حق را در نمى‏يابيد:
(أَفَمَن يَخْلُقُ كَمَن لَّا يَخْلُقُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ * وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَآ إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ * وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَ مَا تُعْلِنُونَ * وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيًْا وَ هُمْ يُخْلَقُونَ * أَمْوَ تٌ غَيْرُ أَحْيَآءٍ وَ مَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ * إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَ حِدٌ .^۲
آيا كسى كه مى‏آفريند ، همانند كسى است كه نمى‏آفريند ؟ آيا پند نمى‏گيريد ؟ اگر نعمت‏هاى خدا را شماره كنيد آن را نمى‏توانيد بشماريد . خداوند آمرزنده مهربان است . خداوند آنچه پنهان مى‏كنيد و آنچه آشكار ، مى‏داند . آنهايى را كه غير از خدا مى‏خوانند ، چيزى را نمى‏آفرينند و خود آنها آفريده‏اند . مردگانى بى‏روح‏اند ، و نمى‏دانند كه چه زمانى برانگيخته مى‏شوند . معبود شما ، معبود يگانه است).