قرآن ظاهرى دارد و باطنى؛ همه چيزهايى كه خداوند در قرآن حرام كرده، ظاهر آن است، و باطن آن ، پيشوايان ستم [و باطل‏] هستند، و همه چيزهايى را كه خداوند در كتاب (قرآن) حلال كرده ، ظاهر آن است و باطنش پيشوايان حق هستند.
و در روايتى ديگر مى‏خوانيم :
ظَهرُهُ الَّذينَ نَزَلَ فيهِمُ القُرآنُ ، وبَطنُهُ الَّذينَ عَمِلوا بِمِثلِ أعمالِهِم ، يَجري فيهِم ما نَزَلَ في اُولئِكَ .¹
ظاهرِ آن ، كسانى هستند كه [آيات‏] قرآن در باره آنها نازل شده است و بطنِ آن ، كسانى هستند كه مانند آنها عمل كرده‏اند، و آنچه در باره آن كسان نازل شده ، در باره اينان نيز جارى است .
بر اين اساس ، مقصود از رواياتى كه مى‏گويند پيامبر صلى اللَّه عليه و آله «تنزيل» و «تأويل» قرآن را به امام على عليه السلام آموخت ، اين است كه آن حضرت هم معناى ظاهر عبارات قرآن را با دقت تمام و ترتيب نزول آن ، و هم مقصود و مراد واقعى و ژرف آيات اين كتاب آسمانى را به ايشان تعليم نمود .
همچنين منظور از رواياتى كه تأكيد مى‏نمايند پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بر اساس «تنزيلِ» قرآن جنگيده ، و امام على عليه السلام بر پايه «تأويل» قرآن مى‏جنگد، اين است كه دشمنانى كه امام على عليه السلام با آنها خواهد جنگيد، در واقع، با دشمنانى كه با پيامبر صلى اللَّه عليه و آله جنگيده‏اند، تفاوتى ندارند . تنها تفاوت جنگ‏هاى امام على عليه السلام با جنگ‏هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله اين است كه جنگ‏هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بر پايه «تنزيل قرآن» و با كسانى بود كه با اصل قرآن و وحى بودن آن و نبوّت آن حضرت ، مخالف بودند و جنگ‏هاى امام على عليه السلام بر پايه «تأويل قرآن» و با كسانى بود كه ظاهراً قرآن و نبوت خاتم پيامبران را پذيرفته بودند ؛ ولى اهداف و مقاصد اصلى اين كتاب آسمانى را قبول نداشتند . و به عبارت ديگر ، جنگ‏هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با مخالفان اصل قرآن ، و جنگ‏هاى امام على عليه السلام با مخالفان ارزش‏هاى قرآنى بود .

أبو بكرٍ وعُمَرُ ، فَقالَ : لا ، ولكِنَّهُ خاصِفُ النَّعلِ .¹
كسى از شما بر سرِ "تأويل" اين قرآن خواهد جنگيد ، چنان كه من بر "تنزيل" آن جنگيدم . ما سرمان را بالا آورديم [ببينيم مقصود كيست‏] و در ميان ما ابو بكر و عمر نيز بودند. آن گاه فرمود: «[ شما] نه ؛ بلكه آن وصله كننده كفش [ بر سرِ تأويل مى‏جنگد]» .
ما نزد على عليه السلام آمديم تا به او مژده دهيم ، اما او چنان برخورد كرد كه گويا قبلاً اين مطالب را از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله شنيده بود .²
گفتنى است كه اين سخن ، در منابع شيعه و سنّى مكرر از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نقل شده است . ³
اكنون بايد ديد كه مقصود از «تنزيل قرآن» در برابر تأويل آن چيست؟
مقتضاى آنچه در تبيين واژه «تنزيل» و «تأويل» و كاربرد قرآنى آنها گذشت ، اين است كه مقصود از «تنزيل» ، ظاهر قرآن و مقصود از «تأويل» باطن قرآن است ، جالب توجه است كه در روايتى از امام باقر عليه السلام به اين معنا تصريح شده است :
ظَهرُهُ تَنزيلُهُ ، وبَطنُهُ تَأويلُهُ ، مِنهُ ما قَد مَضى‏ ، ومِنهُ ما لَم يَكُن ...⁴
ظاهرش همان تنزيل آن است، و باطنش ، تأويل آن ، چيزهايى از آن قبلاً تحقّق يافته است و چيزهايى از آن ، هنوز تحقّق نيافته است .
و در روايتى ديگر آمده :
إنَّ القُرآنَ لَهُ ظَهرٌ وبَطنٌ ، فَجَميعُ ما حَرَّمَ اللَّهُ فِي القُرآنِ هُوَ الظّاهِرُ ، وَالباطِنُ مِن ذلِكَ أئِمَّةُ الجَورِ ، وجَميعُ ما أحَلَّ اللَّهُ تَعالى‏ فِي الكِتابِ هُوَ الظّاهِرُ ، وَالباطِنُ مِن ذلِكَ أئِمَّةُ الحَقِّ .⁵