2. ضرب قرآن به قرآن ، به‏كارگيرى رأى و نظر خويش در مجمل، مؤوّل، مطلق، عام، مَجاز، متشابه و ديگر معضلات و نكات پيچيده قرآن و جمع كردن بين اين نكات پيچيده با نظرهاى خيالى و افكار ساختگى، و در نتيجه استنباط احكامى از آن و عمل كردن و فتوا دادن بر اساس آن است، بدون آن كه مستند درست و سخن روشنى از اهل ذكر عليهم السلام در اين باره رسيده باشد .^۱ از همين رو ، برخى ضرب قرآن به قرآن را از مصاديق تفسير به رأى بر شمرده‏اند.^۲
3. عده‏اى از دانشمندان نيز بر اين باورند كه ضرب قرآن به قرآن ، خلط ميان آيات و بر هم زدن تناسب و هماهنگى آيات است، به گونه‏اى كه در معانى و مقاصد آيات اخلال شود كه اين‏كار با ناديده گرفتن خاص و عام، مطلق و مقيد، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه و ... و همچنين به كار گيرى آيه‏اى بدون توجه به جايگاه آن و تناسب و پيوند آن با قبل و بعد صورت مى‏گيرد.^۳ در مواردى آميختن آيات به گونه‏اى است كه حلال، حرام مى‏شود و حرام به حلال بدل مى‏گردد يا آيه روشن و محكم، آيه‏اى مبهم و متشابه قلمداد مى‏شود. ^۴
4. شمارى از حديث‏پژوهان ، ضرب قرآن به قرآن را به معناى تفسير يك آيه به كمك آيه ديگر دانسته‏اند. آنان از همين رو ، تفسير قرآن به قرآن را جايز ندانسته و از آن منع كرده‏اند.^۵
5. با توجه به مضمون روايات پيش گفته از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله‏^۶ و نيز سفارش امير

و اين ، از آن روست كه [آيات‏] قرآن را با آياتى ديگر زدند، و به منسوخ ، به گمان اين كه ناسخ است، استدلال كردند و به خاص ، در حالى كه آن را عام مى‏شمردند، استناد نمودند ، و به آغاز آيه، احتجاج كردند و در تأويل آن ، سنّت را وا نهادند، و به آغاز و پايان سخن، دقّت نكردند، و ورودى و خروجى‏هاى آن را نشناختند؛ چرا كه آن را از اهلش نگرفتند . از اين رو ، هم خود ، گم‏راه شدند و هم ديگران را به گم‏راهى انداختند .
در برخى از روايات، ضرب قرآن به قرآن ، به كار يهود و نصارا تشبيه شده و از نحوه تعامل آنان با كتب الهى الگوبردارى شده است.
... إنّما هَلَكَ مَنْ كانَ قَبلَكُم بِأشباهِ هذا؛ ضَرَبوا كِتابَ اللَّهِ بَعضَهُ بِبَعضٍ ... .¹
پيش‏تر از شما با همين گونه چيزها ، نابود شدند ؛ بخشى از كتاب را بر بخشى ديگر زدند .
در منابع حديثى به نمونه‏هايى از ضرب قرآن به قرآن اشاره شده كه عامدانه يا جاهلانه صورت گرفته است.²

بررسى ديدگاه‏ها

دانشمندان مسلمان در تبيين معناى اين روايات و علت نهى از اين نوع به‏كارگيرى قرآن ، آراى مختلفى دارند:
1. برخى ضرب قرآن به قرآن را به معناى به‏هم زدن و برهم كوبيدن مصحف دانسته‏اند. در اين صورت ضرب قرآن به قرآن اگر سبك شمردن قرآن و بى‏حرمتى به شأن آن باشد ، كفر و انكار، وگرنه كفران نعمت و ترك ادب است.^۳