است . بنا بر اين ، شمارى از مفاهيم ديگرى كه در تبيين ضرب قرآن به قرآن گفته شده از لوازم تكذيب آيات با آيات اند.
2. بى‏ترديد ضرب قرآن به قرآن ، به معناى تفسير قرآن به قرآن نيست؛ زيرا كشف مراد متكلم از طريق ديگر سخنان او ، روشى عقلايى است و مفسران متون مقدّس نيز از اين روش بهره برده‏اند.^۱ افزون بر اين كه در تفسير قرآن به قرآن، مفسر با كمك ساير آيات در پى كشف معناى كلام الهى و تصديق برخى آيات با آيات ديگر است، در حالى‏كه در ضرب قرآن به قرآن ، عامدانه يا جاهلانه در صدد تكذيب قرآن است.
3. بر اساس روايات فراوان از جمله روايات پيش‏گفته، آيات قرآن يكديگر را تصديق مى‏كنند و به استناد آيه 82 نساء يكى از وجوه اعجاز قرآن نبودِ تناقض و اختلاف در آن است :
(وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلَفًا كَثِيرًا .
اگر از جانب غير خدا بود ، در آن اختلاف فراوانى مى‏يافتند) .
بنا بر اين كسى كه در صدد اثبات وجود تناقض در قرآن است و آيات را در برابر هم قرار مى‏دهد ، از روى عمد يا جهل در پى بطلان اعجاز قرآن كريم و ترديد در نبوّت پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله است و از همين روست كه چنين شخصى در روايات، كافر دانسته شده است: «ما ضَرَبَ رَجُلٌ القُرآنَ بَعضَهُ بِبَعضٍ إلّا كَفَرَ».^۲
4. قرآن كريم مجموعه‏اى هماهنگ است . بنا بر اين ، تمسّك به آيه‏اى بدون رجوع به آيات شارح و مفسّر و نيز بدون توجه به سياق، مستلزم خارج ساختن آن آيه از جايگاه خاصّ آن است. بر اين اساس ، تفسير قرآن به قرآن مايه حفظ انسجام

مؤمنان عليه السلام به ابن عباس در پرهيز از احتجاج به قرآن با خوارج ،^۱ مى‏توان گفت كه مراد از ضرب اين است كه در مناظره و مجادله هر يك از طرفين براى تأييد نظر خويش به آيه‏اى از قرآن استدلال كند و در صدد رد و ابطال نظر طرف مقابل باشد و در واقع بدين‏سان هر يك با استدلال به آيه‏اى ، به تكذيب آيه‏اى مى‏پردازد كه رقيب به آن استدلال كرده است.
اين حديث از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله نيز تأييدكننده اين نظريه است:
لا تُجادِلوا بِالقُرآنِ وَ لا تَكذِبوا كِتابَ اللَّهِ بَعضَهُ بِبَعضٍ فَوَاللَّهِ إِنّ‏َّ المُؤمِنَ لَيُجادِلَ بِالقُرآنِ فَيَغلِبُ وَ إِنَّ المُنافِقَ لَيُجادِلَ بِالقُرآنِ فَيَغلِبُ .^۲
با قرآن، با يكديگر مجادله نكنيد و پاره‏اى از كتاب خدا را با پاره ديگرش تكذيب نكنيد . به خدا سوگند كه همانا مؤمن به وسيله قرآن مجادله مى‏كند و پيروز مى‏شود و منافق نيز به وسيله قرآن مجادله مى‏كند و پيروز مى‏شود.

جمع‏بندى و نتيجه‏گيرى‏

با دقت در آراى مطرح شده و روايات موجود در باره ضرب قرآن به قرآن ، مى‏توان به اين نتايج دست يافت:
1. با نگاه به مجموعه روايات ، به وضوح روشن مى‏شود كه تعبير روايى «ضرب القرآن بالقرآن» به مفهوم تكذيب قرآن به قرآن است؛ چنان‏كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله ضرب قرآن به قرآن را در برابر تصديق قرآن با قرآن به كار برده است و در تبيين مفهوم ضرب قرآن به قرآن مى‏فرمايد: «ولا تَكذِبوا بَعضَه بِبَعضٍ» و اگر در برخى روايات ، از جمله روايت امام باقر عليه السلام به طور مطلق و بدون تبيين مفهوم آن ، از ضرب قرآن نهى شده، از اين روست كه مفهوم ضرب قرآن به قرآن در آن دوره روشن بوده