351
شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۴

مسائل گسترش يافت و طرفين به هنگام بحث و جدال ، به نحوى لگام گسيخته سخن مى‏گفتند و ادلّه درست و نادرست را در هم مى‏آميختند.
گفتنى است كه استدلال و مناظره و مناقشه در گفتار ، اگر براى روشن شدن حق و ارشاد جاهل باشد، پسنديده، بلكه در بسيارى از موارد واجب است و قرآن كريم نيز نه تنها با آن مخالفت نكرده، بلكه در آياتى (29 بار در شانزده سوره) بر آن تأكيد كرده است. احتجاج‏هاى انبيا عليهم السلام با منكران وحى و نبوّت به شيوه جدال احسن ، نمونه‏هايى روشن از مجادله شايسته اند. از مجموع موارد استعمال آن در قرآن ، تنها سه مورد در معناى مثبت‏۱ و در ساير موارد به معناى مذموم به كار رفته‏اند.

براهين جدلى قرآن كريم‏

قرآن كريم مشتمل بر انواع برهان و ادلّه است. هيچ نوع برهان مبتنى بر كليات معلومات عقلى و سمعى نيست، مگر اين كه در قرآن از آن سخن به ميان آمده است.۲
استدلال‏هاى جدلى در قرآن ، از مباحث علوم قرآنى اند و در كتب علوم قرآن به تفصيل از انواع آنها سخن گفته شده است؛ مانند برهان سَبْر و تقسيم،۳ قول موجَب،۴ اسلوب حكيم‏۵ و استدراج‏۶ .۷جدال از نظر قرآن ، در يك تقسيم كلى به دو قسم جدال محمود (أحسن) و جدال مذموم (باطل) قسمت مى‏شود. در

1.نحل : آيه ۱۲۵؛ عنكبوت : آيه ۴۶؛ مجادله : آيه ۱ .

2.الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۲ ص‏۱۷۲.

3.انعام : آيه ۱۴۳ - ۱۴۵ .

4.منافقون : آيه ۸، توبه : آيه ۶۱ .

5.بقره : آيه ۱۸۹ و ۲۱۵ .

6.سبأ : آيه ۲۵ .

7.التمهيد فى علوم القرآن : ج‏۵ ص‏۵۱۱ - ۵۱۶.


شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۴
350

ابن سينا گفته است كه جدل در موارد زير مفيد است:
1. مُجاب ساختن و اسكات كسانى كه ادعاى دانش دارند و بر مسلك خطايند و قادر نيستند كه از راه برهان، حقيقت را دريابند.
2. كسانى كه مى‏خواهند به عقيده حق و درست راه يايند و آن را بپذيرند؛ ليكن توان حركت از راه برهان را ندارند.۱

پيشينه جدل در اسلام‏

گفتگوها و مكاتبات پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و پيروانش با مشركان ، يهود و نصارا و پادشاهان براى متقاعد كردن آنان و دفاع از اصول اعتقادى اسلام ، از نمونه‏هاى بارز جدال احسن به شمار مى‏آيند.
بعد از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با ظهور فرقه‏هاى مذهبى و اختلاف ميان آنها ، جدل‏ها و منازعات سياسى و اعتقادى بالا گرفت. مذاهب گوناگونى مانند شيعه، خوارج، قدريّه و مرجئه هر يك براى اثبات حقانيت خود و ردّ باورهاى مخالفان جدل‏هاى زيادى كردند. در ميان مذاهب كلامى، قدريّه و معتزله هر يك بر مبناى اصول و طريقه كلامى خويش ، جدل‏هايى با مخالفان داشته‏اند و در اواخر قرن سوم و اوايل قرن چهارم كه اشاعره و ماتريديه در اعتراض به مذهب كلامى معتزله و شيعه به جمع فرقه‏هاى كلامى پيوستند، مجادلات اعتقادى زياد شد و اين امر به وضع قواعدى براى تنظيم و ترتيب جدل انجاميد.۲
به گفته ابن‏خلدون‏۳ جدل ، شناخت آداب مناظراتى است كه ميان پيروان مذاهب و مانند آن روى مى‏دهد. اين فنّ ، زمانى پديد آمد كه بحث و مناظره در رد يا قبول

1.الشفاء : ج‏۳ ص‏۵۰ - ۵۲؛ دانش‏نامه جهان اسلام : ج‏۹ ص‏۷۱۵.

2.دانش‏نامه جهان اسلام : ج‏۹ ص‏۷۱۶.

3.تاريخ ابن خلدون : ج‏۱ ص‏۴۵۷.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن برپايه قرآن و حديث ج۴
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
    لینک خرید :
    http://shop.darolhadith.ir/137-.html
تعداد بازدید : 64867
صفحه از 580
پرینت  ارسال به