نداريد ، محاجّه مى‏كنيد ، با آن كه خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد) .
(وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَرَى‏ نَحْنُ أَبْنَؤُاْ اللَّهِ وَأَحِبَّؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم .¹
يهود و نصارا گفتند : ما پسران خداييم و دوستان اوييم . بگو : پس چرا شما را به كيفر گناهانتان عذاب مى‏كند ؟)(فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَآءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ .²
پس ، هر كسى كه بعد از آمدن علم براى تو ، با تو محاجه كرد ، بگو : بياييد ...).
اين آيه ، در باره محاجّه آن حضرت با مسيحيان نجران است كه خداوند به پيامبرش دستور مى‏دهد پس از آمدن ادله روشن در باره مسيح عليه السلام،³ اگر كسى در باره عيسى عليه السلام با تو مجادله و محاجه كرد، بايد مانند دشمنان با او مباهله كنى.⁴

جدال باطل‏

جدال باطل(مذموم) ، در برابر جدال احسن است. اين جدل كه براى پوشاندن و ردّ حق با باطل يا به منظورى غير از حق‏طلبى يا براى نزاع و جاه‏طلبى صورت مى‏گيرد، در قرآن كريم صريحاً مذمّت شده است:
(وَ كَانَ الْإِنسَنُ أَكْثَرَ شَىْ‏ءٍ جَدَلًا .^۵
انسان بيش از هر چيزى سر جدال دارد) .
(وَ قَالُواْ ءَأَ لِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلَا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ .^۶
گفتند : معبودان ما بهتر است يا او ؟ آن مثال را جز از سر جدل براى تو نزدند ، بلكه آنان مردمى جدل‏پيشه بوده‏اند).

مجادلات آن حضرت با فرعون ، در آيات 18 - 37 شعرا به تفصيل آمده‏اند.

چهار . مجادلات پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله‏

الف - مجادله با مشركان در نفى شرك و بت‏پرستى‏

تعبير (قُل لَّا تُسَْلُونَ عَمَّآ أَجْرَمْنَا وَ لَا نُسَْلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ؛^۱بگو : جرم‏هاى ما را از شما نمى‏پرسند ، و كاركرد شما را از ما بازخواست نمى‏كنند) در اين آيات ، نمونه روشنى از حسن ادب در مناظره و جدال اَحسن است و به بهترين روشِ جدال، خصم را به تفكر وا داشته، و از مركب غرور و لجاج فرود مى‏آورد .^۲ نيز مجادله با مشركان در نفى ولايت و سرپرستى غير خدا و اثبات توحيد و معاد ، از همين قبيل است .^۳

ب - مجادله با اهل كتاب (يهود)

آيات فراوانى ناظر به اين بخش از جدال اَحسن پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است :
(قُلْ أَتُحَآجُّونَنَا فِى اللَّهِ وَ هُوَ رَبُّنَا وَ رَبُّكُمْ .⁴
بگو : آيا با ما در باره خداوند محاجّه مى‏كنيد ، در حالى كه او پروردگار ما و شماست) .
(يَأَهْلَ الْكِتَبِ لِمَ تُحَآجُّونَ فِى إِبْرَ هِيمَ وَمَآ أُنزِلَتِ التَّوْرَلةُ وَالْإِنجِيلُ إِلَّا مِن بَعْدِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ * هَأَنتُمْ هَؤُلَآءِ حَجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ .⁵
اى اهل كتاب ، چرا در باره ابراهيم محاجّه مى‏كنيد در حالى تورات و انجيل پس از او فرستاده شده است ، آيا نمى‏انديشيد ؟ اى اهل كتاب ، شما همان‏هايى هستيد كه در باره آنچه بدان دانشى نداريد ، محاجّه مى‏كنيد . چرا در باره چيزهايى كه به آن علم