در اواسط سده سوم هجرى ، مكتب نحو بغداد ظهور كرد كه راه ميانه و تلفيقى است از دو مكتب نحو بصره و كوفه. دانشمندانى مانند ابن خالويِه (م 370ق)، ابن دُرُستوِيه (م 347ق)، ابوعلى فارسى (م 377ق)، ابن جنّى (م 392ق)، زجّاج (م 363 ق) و زمخشرى (م 538 ق) بدين مكتب گرايش داشته‏اند.^۱
دانشمندان سده سوم و چهارم هجرى هر يك با تكيه بر مكتب نحوى خود ، به بيان و تحليل اعراب آيات مى‏پرداختند. اما در سده‏هاى بعدى نحويان اغلب به جمع‏آورى آراى پيشينيان مبادرت كردند و كم‏تر به نقد آرا و ترجيح آنها بر يكديگر پرداختند. اين رويكرد در البيان ابن الأنبارى (م 577ق)، التبيان ابو البقاء (م 616ق) و به صورت محدودتر در مشكل إعراب القرآن مكّى بن ابى طالب، مشهود است.^۲
از بررسى مكاتب و ديدگاه‏هاى نحوى دانشمندان و مفسّران پيشين ، بر مى‏آيد كه حجم فراوانى از اختلاف موجود در نحو و اعراب آيات قرآن ، معلول تفاوت تحليل صاحب نظران است، بدون آن كه در تفسير آيه تأثير چندانى داشته باشد. به نظر مى‏رسد اين دانشمندان بيش از هر چيز در پى به‏دست دادن فهم درستى از آيات قرآن، منطبق با قواعد زبان بوده‏اند . از اين رو هر يك با توجه به آراى نحوى و قواعد دستورى مدارس نحوى ، به تحليل ادبى آيه مى‏پرداخته‏اند. اين تحليل‏ها در موارد فراوانى ، معناى آيه را تغييرى جدى نمى‏داد؛ اما به تدريج منشأ تنوّع قواعد نحو و اعراب شد. اختلاف در جواز عطف بر ضمير مجرور بدون اعاده جار، عطف بر ضمير مرفوع بدون تأكيد آن با ضمير منفصل، مبنى بودن فعل امر، عمل «اِن» مخفّفه، اختلاف در رافع مبتدا و خبر،^۳ معانى «اَنْ» و «إذا» و اختلاف در جواز يا عدم جواز ورود آن بر جمله اسميه، اختلاف در عمل حروف مشبهة بالفعل و «ما»ى

دوم قرن دوم هجرى)، غرض از اعراب‏گذارى قرآن، قرائت صحيح قرآن كريم به همان شكل منقول از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، و برداشت معنايى صحيح از آيات و جلوگيرى از اجتهاد در قرائات بود . با اين حال پس از اين نيز اجتهاد و اختلاف در اعراب برخى كلمات قرآن ، به صورت محدود ميان استادان قرائت ديده مى‏شود و اين امر، اختلاف‏هايى را در تفسير برخى آيات قرآن سبب شده است.^۱
در نيمه دوم قرن دوم هجرى ، در دانش اعراب قرآن كريم تحولى پديد آمد كه دانشمندان و استادان ، نحو عربى را به سمت تحليل و تبيين نقش‏هاى كلمات در جمله‏ها و آيات قرآن كريم سوق دادند كه نقطه اوج آن در «معانى القرآنها» و سپس «اعراب القرآنها» تجلى يافت. برجسته‏ترين دانشمند اين دوره ، سيبويه (م 180ق)، در الكتاب - كه نخستين كتاب موجود نحو عربى است - ضمن تدوين قواعد نحو، به تبيين و تحليل نقش كلمات بويژه نقش‏هاى نحوى آنها در قرآن پرداخت‏^۲ و بدين سان «مكتب نحو بصره» پديد آمد. از ويژگى‏هاى بارز مكتب نحو بصره، قانونمند كردن قواعد نحو و روى آوردن به قياس در نحو عربى است. اثر اين رويكرد در دانش نحو، راه يافتن تأويل و توجيه بيشتر در تحليل نحوى آيات، منضبط شدن قواعد نحو، محدودتر شدن دامنه قواعد و در نتيجه سهل‏تر شدن فراگيرى آن قواعد بود. در مقابل اين مكتب، «مكتب نحو كوفه» به پيشوايى كسايى (م 189ق) پديد آمد كه ويژگى آن توجه بيشتر به نقل، سماع و فاصله گرفتن از قياس بود.^۳ قرآن كريم در اين دوره، محور مباحث نحو عربى بود و كتاب‏هايى با عنوان «معانى القرآن» و «إعراب القرآن» آراى نحوى مفسّران را نشان مى‏دادند.