قرآن» بر آن صدق كند، روايات بسيار و گوناگونى از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام رسيده است؛ به گونه‏اى كه در برخى از منابع روايى شيعه و سنّى باب‏هايى بدين موضوع اختصاص يافته‏اند. بر پايه بسيارى از روايات، كم‏ترين زمان ختم كامل قرآن سه روز است.^۱
از توصيه‏هاى معصومان به شروع ختم جديد قرآن، هنگام پايان يافتن ختم پيشين ، بر مى‏آيد كه تلاوت قرآن در قالب «ختم قرآن» از فضيلت و ثواب بيشترى برخوردار است. پيشوايان معصوم عليهم السلام از ختم منظم قرآن به «حلّ و رحلة» يعنى بار افكندن و كوچ كردن تعبير كرده‏اند و از چنين تلاوت‏كننده‏اى به «حالّ مرتحل» يعنى بارافكنِ كوچنده تعبير مى‏شود و مراد اين است كه چون قرآن ختم مى‏شود، قارى بى‏درنگ ختم ديگرى آغاز مى‏كند و اين «بهترين عمل» بر شمرده است.^۲
تعارض ظاهرى روايات را در اين باره مى‏توان با تفاوت‏هاى انسانى، زمانى، مكانى و مانند آن توجيه كرد:
1. تفاوت انسانى (نابرابرى استعدادهاى قاريان): توانمندى و چيرگى قاريان و نابرابرى مهارت آنان در قرائت ، مى‏تواند در كوتاهى و بلندىِ زمان ختم قرآن مؤثّر باشد. از اين رو پيشوايان معصوم عليه السلام به برخى قاريان اجازه نمى‏دادند كه قرآن كريم را در كم‏تر از يك ماه ختم كنند^۳ و براى بعضى ديگر كم‏تر از يك هفته را روا نمى‏دانستند ؛^۴ ولى در روايتى صحيح السند آمده است كه به برخى از اصحاب، اجازه ختم قرآن را در هر شب داده‏اند.^۵اين‏گونه روايات مى‏تواند از تفاوت استعداد و شايستگى ذاتى افراد در بهره‏مندى از قرآن كريم نيز حكايت كند. حديثى از

عنوان «ختم قرآن» از صدر اسلام براى مسلمانان آشنا بوده است و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، امامان اهل بيت و صحابه در باره چگونگى، زمان، روش و ثواب ختم قرآن كريم سخن گفته‏اند .^۱ شايد تعبير «مجلس ختم» كه براى درگذشتگان برگزار مى‏شود از همين «ختم قرآن» گرفته شده باشد؛ زيرا مرسوم است كه در چنين مجلسى يك يا چند بار، قرآن را ختم مى‏كنند.

بركات ختم قرآن‏

در روايات اهل بيت عليهم السلام تأكيد فراوانى بر فضيلت ختم قرآن شده و در شمارى از آنها، ثواب‏ها و بركات بسيارى براى ختم قرآن بيان شده است كه برخى مقيد به زمان‏هاى خاص مانند ماه مبارك رمضان‏^۲ يا مكان‏هاى خاص مانند مكه مكرمه اند^۳ و برخى مطلق؛ مانند اجابت دعا .^۴
از مشهورترين روايات در باره بركات ختم قرآن ، روايتى است از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله كه بنا بر آن، هر كس قرآن را ختم كند، گويى نبوّت ، ميان دو پهلوى او [كنايه از جان او] جاى گرفته است، جز اين كه به او وحى نمى‏شود:
مَن خَتَمَ القُرآنَ فَكَأَنَّما اُدرِجَتِ النُّبُوَّةُ بَينَ جَنبَيهِ ، ولكِنَّهُ لا يوحى‏ إلَيهِ .^۵
كسى كه قرآن را ختم كند ، چنان است كه نبوّت در ميان دو پهلويش قرار داده شده باشد ، جز آن كه به او وحى نمى‏شود.

مدّت ختم قرآن‏

در اين كه همه قرآن بايد در چند ساعت، روز يا ماه قرائت شود تا عنوان «ختم