فهرست تفصيلى‏

لهجه‏ها» شده بود. اگر چه قرآن به لغت و لهجه قريش نازل شد كه بهترين و فصيح‏ترين لهجه در ميان لهجه‏هاى عرب بود،^۱ اما قاريان قرآن كه لهجه‏هاى گوناگون داشتند، در مواردى در تلفظ يك كلمه ، آن را به لهجه خويش قرائت مى‏كردند.^۲ همين امر به تدريج باعث اختلاف قرائات شد؛ مثلاً كمله «نَعبدُ» و «نَسْتَعينُ» در برخى از لهجه‏هاى عرب «نِعبدُ» و «نِستعين» قرائت شده است. يا برخى قبايل «واو» مكسور را به همزه بدل مى‏كردند مثلاً «وعاء» را «اِعاء» تلفظ مى‏كردند. تاريخ قرائات نشان مى‏دهد، اختلاف لهجه‏ها درپاره‏اى از موارد باعث اختلاف قرائات شده است.^۳

3. اجتهاد قرّاء

پس از توحيد مصاحف و اعزام قاريان به شهرهاى مختلف اسلامى، چه بسا قاريان در قرائت آيه‏اى در مصحف كه خالى از هرگونه اعراب و اعجامى بود دچار ترديد مى‏شدند و در اين گونه موارد به نظر خود عمل مى‏كردند و هر احتمال را كه در نظر آنان مناسب‏تر بود برمى‏گزيدند.^۴ آثار فراوانى مانند الحجّة للقراء السبعة يا الكشف عن وجوه القرائات السبع بر همين اساس تدوين شده‏اند تا قرائت‏هاى مختلف قرّاء را توجيه كنند و براى صحت آن از قواعد ادبى و نحوى دليل اقامه كنند.