4
بازشناسي مباني و عملكرد حديثي عبد الجليل رازي در كتاب «نقض»‏

محمّدمهدي احساني‏فر ^۱

عبد الجليل قزويني رازي متكلّم شيعي، كتاب نقض يا همان بعض مثالب النواصب في نقض «بعض فضائح الروافض» را در نيمه دوم قرن ششم هجري نگاشت و در آن به برخي از شبهات اهل سنّت زمان خود در باره شيعه، پاسخ گفت. او بيش از دويست و هفتاد آيه قرآن و بيشتر از صد و هشتاد حديث را بُن‏مايه مناظرات خود قرار داد و آنها را در مجموعه پانصد صفحه‏اي كتابش به بررسي گذاشت. در اين مقاله، ابتدا شناخت‏نامه‏اي كوتاه از عبد الجليل و كتاب وي مي‏آيد؛ سپس مباني حديثي او ـ كه در زمره اصوليان است ـ تحليل مي‏شود. دراية الحديث در كتاب نقض در همين بخش آمده و روشن مي‏شود كه سابقه قواعد الحديث و مصطلحات حديثي در شيعه به پيش از شهيد ثاني برمي‏گردد. آن گاه روش و مباني فقه الحديثي و نقد الحديثي مؤلّف ـ كه نشان‏دهنده روشمندي محدّثان متقدّم در فهم و

بخشي از تأويل‏هاي به كار گرفته شده در نقض، مي‏تواند خواننده را به اين نتيجه نزديك سازد كه ميزان كاربرد برداشت‏هاي تأويلي نسبت به مباحث تفسيري، تا چه ميزان پُرتأثير و جريان‏ساز بوده است. اين تأثير را حتّي مي‏توان در برخي تأويلات باز بسته به شيعه كه از زبان خصم بيرون مي‏تراود، واكاوي كرد و از آن طريق، مجالي را كه زمينه‏سازِ چنان اتّهاماتي شده، نشانه گرفت. بي‏شك، با شناخت اين گُسل‏هاست كه گام‏هاي نخست در آسيب‏شناسي فرقه‏هاي آغازين اسلامي، برداشته مي‏شود.
كليدواژه‏ها: تأويل قرآن، انديشه‏هاي كلامي، تفسير، كتاب نقض، عبد الجليل رازي.