18
شعراي شيعي ياد شده در كتاب «نقض»‏

حسين پورشريف ^۱

موقعيت تاريخي عبد الجليل قزويني رازي (به خاطر نزديكي زماني‏اش به كساني كه مذهبشان را ياد كرده است) و منزلت اجتماعي وي (به عنوان عالم و متكلّم شيعي برجسته روزگار خود) و اعتبار و كاركرد اثرِ وي (كه كتابي در مناظره و جدل است و ناگزير، بر مطالب ترديدآميز و ضعيف و دوپهلو و محلّ اختلاف، تكيه نمي‏كند)، از كلام وي و كتاب وي، منبع تاريخي معتبري در شناخت مذهب بسياري از عالمان و مصنّفان و سياستمداران و ديوانيان و... و از جمله شعرا ساخته است.
با دقّت در آثار تراجم‏نگاران متأخّر شيعه (همچون: مجالس المؤمنين، أمل الآمل و ذيل‏هاي آن، رياض العلماء، روضات الجنّات و قصص العلماء)، متوجّه مي‏شويم كه به دليل گُسست تاريخي گزارش‏ها و آسان‏گيري مؤلّفان در نسبت دادن مذهب به افراد بر اساس شواهد و قرائن ضعيف و اِجمالي و محدود (و به تعبير امروز: شيعه‏تراشي آنان)، چندان قابل اعتنا و استناد به نظر نمي‏رسند، در حالي كه

1.كارشناس ارشد زبان و ادبيات فارسي، پژوهشيار «پژوهشكده علوم و معارف حديث».

چکيده مقالات کنگره بزرگداشت عبدالجليل رازي قزويني

17
مدارس و محافل علمي و ديني و رجال شيعه در كتاب «نقض»

مرتضي وفائي

يكي از تأليفات كلامي شيعه كه در قرن ششم هجري در مقابله و نقد كتابي عليه شيعه نوشته شده، كتاب مشهور به نقض است. اين كتاب به غير از محتواي كلامي و ديني خود، گنجينه‏اي از اطّلاعات تاريخي، مذهبي، فرهنگي، اجتماعي و ادبي مردم ايران است.
با توجّه به گستردگي و پراكندگي داده‏هاي كتاب، اين نوشته، تنها به جستجوي گزارش‏ها و اطلاعاتي پرداخته كه مؤلّف در مورد مدارس و مراكز علمي ـ فرهنگي و نيز برخي عالمان شيعه آن دوره در شهرهاي شيعه‏نشين ايران، به ويژه ناحيه مركزي آن ارائه نموده است.
كليدواژه‏ها: شهرهاي شيعه‏نشين، قرن ششم هجري، مدارس علمي، عالمان شيعي، نقض.