روافض جمع مى‏شوند، همه وقيعت صحابه پاك و خلفاى اسلام و غازيان دين است كه مى‏خوانند و صفات تنزيه كه خداى راست - جلّ جلاله - ، و صفت عصمت كه رسولان خداى راست عليهم السلام، و قصّه معجزات كه الّا پيغامبران خداى را نباشد به شعر كرده، مى‏خوانند و به على بوطالب مى‏بندند». امّا جواب اين فصل، آن است كه عجب است كه اين خواجه بر بازارها مناقب‏خوانان را مى‏بيند كه مناقب مى‏خوانند و فضايل‏خوانان را نمى‏بيند كه بيكار و خاموش نباشند و هر كجا قمارى و خمارى باشد كه در جهانش بهره‏اى نباشد و به حقيقت نه فضل بوبكر داند نه درجه على شناسد براى دام نان بيتى چند در دشنام رافضيان از بركرده و در سرمايه گرفته و مسلمانان را دشنام مى‏دهد و لعنت ناوجه مى‏كند و آنچه مى‏ستاند، به خرابات مى‏بَرَد و به غنا و زنا مى‏دهد و بر سبلت قدريان و مجبّران مى‏خندد و اين قاعده، نو نيست كه فضايلى و مناقبى در بازارها فضايل و مناقب خوانند.^۱
در اين گزارش چندين نكته قابل توجّه وجود دارد: نخست آن كه فضايل‏خوانان و مناقب‏خوانان معمولاً افراد منزّهى نبودند؛ بلكه افراد عيّاش و بى‏بند و بارى بودند كه فضيلت‏خوانى و منقبت‏خوانى را وسيله كسب درآمد قرار داده بودند و از اختلاف شيعه و سنّى، بيشترين بهره را مى‏بردند. اين افراد، مشتريان روسپى‏خانه‏ها و مراكز عيّاشى و قمارخانه‏ها بودند. آيا اين نسبت، بيانگر واقع بود و يا خود زاييده عناد

د. آگاهى‏هاى جغرافيايى‏

يكى از منابعى كه امروزه در دست محقّقان براى شناخت رى در قرن پنجم و ششم هجرى وجود دارد، كتاب ارزشمند نقض است. بسيارى از نويسندگان به كمك داده‏هاى جغرافيايى كتاب نقض، نكات مبهم جغرافيايىِ رى را روشن كرده‏اند.
عبد الجليل قزوينى، بسيارى از محلاّت و مناطق شيعه و سنّى‏نشين شهر را معرفى مى‏كند و حتى گاه از نوع مشاغل ساكنان هر منطقه سخن مى‏گويد. داده‏هاى جغرافيايى عبد الجليل در اين كتاب در حقيقت، نوعى گزارش‏هاى ميدانى است كه از اعتبار قابل توجّهى برخوردار است.

ه . اطّلاعات مردم‏شناسى‏

در كتاب نقض، اطلاعات مردم‏شناسى قابل توجّهى وجود دارند. آداب و فرهنگ مردم، مقدار توجّه آنان به گرايش‏هاى مذهبى، نوع برخورد با مخالفان فكرى، رفتارهاى اجتماعى مردم و... را مى‏توان در اين كتاب مشاهده كرد.

يك. منقبت خوانى‏

قزوينى يكى از رفتارهاى متداول مردم آن روز را - كه بازتابى از گسترش و گونه‏گونى فِرَق و مذاهب بود - چنين گزارش مى‏دهد:
آن گاه گفته است: «و در بازارها مناقب‏خوانان گنده‏دهن فرا داشته‏اند كه ما منقبت امير المؤمنين مى‏خوانيم و همه قصيده‏هاى پسر بنان رافضى و امثال او مى‏خوانند و جمهور