123
عبدالجليل رازي قزويني

كتاب‏خانه‏هاى جهان اسلام، موجب شد بسيارى از آثار دانشوران مسلمان از بين بروند. نام پاره از اين آثار را مى‏توان از اندك آثارى كه از آن دوره باقى مانده‏اند، شناسايى كرد. از اين رو، اين قبيل كتاب‏ها از اين نظر، حائز اهميت‏اند. يكى از اين آثار كه اتفاقاً اندكى قبل از يورش مغولان نوشته شده و امروزه متن آن در دست است، همين كتاب نقض است. اين كتاب، از اين زاويه، بسيار پُراهميت است. در اين كتاب، نام شمار قابل توجّهى از آثار دانشوران شيعه و غير شيعه آمده است؛۱ آثارى كه تعدادى از آنها از بين رفته‏اند و يا دست كم هنوز پيدا نشده‏اند كه از جمله آنها نوشته‏هاى ديگر خود عبد الجليل قزوينى است.
كتاب‏هايى كه نام آنها در اين كتاب آمده‏اند، قابل توجّه‏اند و اگر استخراج شوند، مى‏توانند راه‏نماى خوبى براى افرادى باشند كه در پى دستيابى به نام تأليفات علماى اسلامى اعم از شيعه و سنّى هستند. قزوينى در پاره‏اى موارد، به محتواى بعضى از كتاب‏ها نيز اشاره مى‏كند كه براى شناخت كتاب‏هاى ياد شده مغتنم است.

ز. مطالب تاريخى‏

در كتاب قزوينى، مطالب تاريخى‏اى وجود دارد كه شايد در آثار ديگر نتوان يافت. اين مطالب، گاه مى‏تواند در روشن شدن پاره‏اى از قضاياى ديگر، كمك خوبى باشد. براى نمونه، وى بر اين باور است كه اُمَويان و مروانيان براى از بين بردن و كم كردن آثار دلاورى‏هاى

1.ر.ك: همان، ص ۳۸ -۳۹.


عبدالجليل رازي قزويني
122

نكنند و خمر خورند تا خواجه مصنّف بداند كه دانستن دگر باشد و كردن دگر، و اعتبار در اين احوال به علماء باشد نه به عامه مردم، و بحمد اللَّه و منّه علما و متديّنين شيعه، هرگز فُقّاع نخورند و روا ندارند.۱
قزوينى نسبت فسادى را كه نويسنده بعض فضائح الروافض به توده‏هاى شيعه نسبت مى‏دهد، نفى نمى‏كند؛ بلكه فقط وجود آن در بين علماى شيعه و متديّنان را نفى مى‏كند و در عوض، شيوع آن را در بين علماى نواصب، گزارش مى‏كند. مقوله فساد و نوع آن و نيز دايره گستره آن از نظر جغرافياى انسانى و اقشار مختلف در يك شهر و يا يك دوره براى شناخت مردم آن شهر و يا آن دوره، بسيار كارساز است. مرحوم قزوينى در اين كتاب گزارش‏هاى خوبى ارائه مى‏كند كه براى محقّقان، بسيار سودمند است. اين قبيل گزارش‏ها هم در كتاب بعض فضائح الروافض وجود داشت و هم در پاسخ‏هاى قزوينى در نقض. اين احتمال وجود دارد كه شمارى از اين گزارش‏ها تحت تأثير دشمنى مذهبى دو نويسنده ياد شده تشديد شده باشد؛ امّا در مجموع، بيانگر وجود بخشى از اين فسادها در جامعه آن روز است.
در كتاب قزوينى مى‏توان نكته‏هاى بسيارى در مورد روش زندگى مردم آن عصر يافت كه براى محقّقان تاريخ زندگى مردم، بسيار مفيد است.

و. داده‏هاى كتاب‏شناسى‏

حمله مغول و نابود كردن بسيارى از شهرها و به آتش كشيدن

1.همان، ص ۵۸۷ -۵۸۸.

  • نام منبع :
    عبدالجليل رازي قزويني
تعداد بازدید : 68606
صفحه از 172
پرینت  ارسال به