مطالعه قرار داد. وى در جايى در پاسخ به ادّعاى نادرست نويسنده بعض فضائح الروافض در اين كه از شيعيان، فرد بزرگ و قابل توجّهى در تاريخ وجود ندارد، نام بسيارى از دانشمندان، نويسندگان، اميران، بزرگان، خيّران، پادشاهان، وزيران، و نقيبان شيعى را مى‏آورد و در باره پاره‏اى از آنان، اندكْ توضيحى مى‏دهد و از بسيارى فقط نام مى‏بَرَد. اين بحث‏ها - كه از صفحه 205 تا 233 كتاب را تشكيل مى‏دهند - گاه نكاتى را در بردارند كه در منابع ديگر كمتر مى‏توان سراغ آنها را گرفت. ذيل توجّه خواجه نظام الملك به علماى شيعه، نام شمارى از آنان را ذكر مى‏كند.^۱ وى در اين كتاب به شدّت از محمّد بن ادريس شافعى و ابوحنيفه دفاع مى‏كند و بر تشيّع آن دو اصرار مى‏ورزد. در باره جلالت و عظمت ابو حنيفه مى‏نويسد:
امام ابوحنيفه كوفى - رضى اللَّه عنه - در عهد او [منصور دوانقى‏] بود و بوحنيفه را بارها الحاح كرد كه به امامت من اعتراف ده، بوحنيفه امتناع مى‏كرد و مى‏گفت: امامت زيد على راست و يا جعفر صادق را؛ يا آن كس را كه ايشان اختيار كنند كه يا ايشانند يا بديشان است. از اين سبب، بوجعفر منصور، بوحنيفه را محبوس فرمود كردن و در آن حبس زهرش دادند، و فضلاى اصحاب او را معلوم است كه او را منصور كشت به سبب دوستى وپيروى آل رسول، و الّا جُهّال اين معنى را انكار نكنند و بوحنيفه از بزرگان تابعين

شعار مسلمانى از مجامع و مدارس و مساجد و مجالس، ظاهر!^۱
در باره ورامين مى‏نويسد:
امّا ورامين اگر چه دهى است به‏منزلت از شهرها باز نماند از آثار شريعت... از بركات رضى الدين ابو سعيد - اسعده اللَّه فى الدارين - و پسران او از بنياد مسجد جامع و خطبه و نماز و مدرسه رضويه و فتحيه با اوقاف معتمد و مدرسان متديّن و فقهاى طالب مجد.^۲
كتاب نقض از اين نظر، يكى از بهترين منابع براى دستيابى به اوضاع فرهنگى و علمى و بناهاى مهمّ علمى و فرهنگى سده پنجم و ششم است و مى‏تواند ياريگر شايانى براى پژوهشگران و محقّقان كنونى باشد.

م. آگاهى‏هاى ارزشمند در باره علما، دانشوران، شخصيت‏هاى سياسى و...

عبد الجليل قزوينى در كتاب ارزشمند خود، از دانشوران بسيارى اعم از شيعه و سنّى ياد مى‏كند.^۳ در اين كتاب مى‏توان نام افراد فراوانى را كه در تاريخ، به درستى و يا نادرستى، به زندقه و الحاد متّهم شده‏اند، ديد. بسيارى از پادشاهان، اميران، سرداران، نقيبان، سران اقوام و طوايف را مى‏توان در كتاب نقض يافت. كارها و تلاش‏هايشان، ديدگاه مردم در باره آنان، آثارى به‏جا مانده از آنها و ده‏ها مطلب مرتبط با آنان را مورد