بكشد و در اختيار جامعه اسلامى بگزارد و با آگاهى‏دهى‏هايى از اين دست، به وحدت جامعه اسلامى يارى رساند. اين كه يك عالم شيعىِ آگاه به تاريخ و مورد اعتماد جامعه شيعى، به طور صريح از ابوحنيفه دفاع مى‏كند و وى را كشته شده در راه دفاع از اهل بيت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله معرّفى مى‏كند، براى فهم نگرش درست شيعى، به رهبران مذاهب ديگر كمك شايانى مى‏كند.
وى نزديك به همين معنى را از زندگى محمّد بن ادريس شافعى نقل مى‏كند و مى‏نويسد:
وحديث شافعى محمّد بن ادريس المطلبى [چنان است كه ]او خويش و دوستدار و پيرو آل مصطفى بود عليه السلام، و در كتاب اسامى الرجال شيعت چنين است كه او شيعى بوده و اشعار و ابيات او در مراثى و مناقب آل رسول همه دلالت است بر اعتقاد وى به حبّ ايشان.^۱
مرحوم قزوينى بعد از يادآورى واقعيت‏هاى تاريخى‏اى از اين دست، به اختلافات موجود در جامعه آن روز هم توجّه كرده و به ريشه‏يابى آن مى‏پردازد. وى بر اين باور است كه اختلافات مذهبى، ريشه در مباحث فقهى ندارد؛ بلكه جريان‏هاى كلامى بود كه اين اختلافات را در جامعه اسلامى به وجود آورد. پيدايش انواع گرايش‏هاى كلامى، جامعه اسلامى را به گروه‏بندى‏هاى مختلف سوق داد و از اين شرايط، چيزى به نام سنّى و شيعه به وجود آمد

است و چند صحابى بزرگ را ديده است چون جابر عبد اللَّه، و انس بن مالك. و بعد از قتل على مرتضى، چهل سال برآمد ولادت بوحنيفه بوده است و همه روايت از محمّد باقر و جعفر صادق كند و موحّد و عدلى مذهب بوده است و به آل مصطفى تولّا كرده است و چون بوجعفر منصور بر او الحاح كرد كه چه‏گويى در اصحاب صفّين و جمل كه تيغ در روى امير المؤمنين على كشيدند؟ و در بنى اميّه و مروانيان چه فتوا مى‏دهى؟ از جزالت فضل گفت: همان گويم كه موسى عليه السلام گفت. چون فرعون او را پرسيد كه: فمابال القرون الاولى؟ گفت: علمها عند ربى فى كتاب لايضل ربى و لاينسى. اين فتوا بكرد و از آن همه خلاص بيافت و با رحمت وجوار خداى شد.^۱
اين نكته‏هاى تاريخى در شرايط كنونى براى جامعه اسلامى بسيار ارزشمند است و به دو جريان اسلامى سنّى و شيعه كمك مى‏كند تا آموزه‏هاى انحرافى را كه جريان‏هاى غالى طرفين به راه انداخته و موجب كدورت بين مسلمانان شده‏اند، كنار بنهند و به بازشناسى شخصيت‏هاى مهمّ دينى بپردازند و در سايه اين بازشناسى، تقريب بين مذاهب را تقويت ببخشند. الزامات زندگى در يك شهر برخوردار از گرايش‏هاى مذهبى، اين فهم و شعور بالا را به مرحوم قزوينى داده بود تا از درون تاريخ، وقايع اصيل را بدون پيرايه‏هاى تعصّب‏آلود، بيرون