مذاهب و مقالات، و در فقه و شريعت و اجتهاد خود معلوم است كه گويند: مذهب مالك و زفر و بويوسف و اوزاعى، و مذهب احمد حنبل و غير آن.^۱
اين قبيل گزارش‏ها در جاى‏جاى اين كتاب وجود دارند و اگر فردى در صدد استخراج آنها باشد، مى‏تواند موارد قابل توجّهى را براى مطالعات فرقه‏شناسى در اختيار پژوهشگران بگذارد.

ع. همگرايى و تفاهم مذهبى‏

يكى از نكاتى كه در اين كتاب بسيار نمود دارد، تلاش نويسنده نقض براى ايجاد تفاهم و آشتى بين شيعه و سنّى است و در مقابل، تلاش نويسنده بعض فضائح الروافض براى القاى دشمنى و ضدّيت بين پيروان مذاهب اسلامى است. همه تلاش نويسنده بعض فضائح الروافض، بهره‏گيرى از ديدگاه‏هاى پاره‏اى از افراطى‏هاى اسماعيليان، غاليان شيعه، حشويه و بعضى از فرق افراطى و انتساب آنها به شيعيان است. در مقابل، عبد الجليل از هر راه ممكن مى‏كوشد بين باورهاى افراطى فِرَق و گروه‏هاى غير شيعى و منحرف و بين اعتقادات اصيل شيعه تفاوت بگذارد. وى در راه ايجاد تفاهم، افزون بر بهره‏گيرى از بازگرداندن ديدگاه‏هاى افراطى به صاحبان اصلى آنها، سعى كرده است تا با داده‏هاى تاريخى و تفسير درست آيات قرآنى و اخبار و گزارش‏هاى منتسب به شيعه، بدفهمى‏اى را كه افرادى چون نويسنده بعض فضائح الروافض تبليغ مى‏كنند، اصلاح كند و ديد درستى از

پيشين به‏جا مانده - ، نام آنها به عنوان فرقه آمده است و از طريق همين كتاب‏ها مى‏توانيم به وجود چنين فرقه‏هايى پى ببريم.
كتاب نقض در اين خصوص، يكى از منابع مهم و قابل توجّه است. گرچه قصد وى تدوين كتابى در مورد فرق و مذاهب نبود، با اين حال، از آن جايى كه نويسنده كتاب بعض فضائح الروافض، گاه چيزهايى به شيعه نسبت داده كه مربوط به جريان و فرقه خاصّى بوده، قزوينى مجبور شده تا در پاسخ به چنين سخنانى در باره آن فرقه‏ها توضيحى بدهد و همين اجبار، موجب شده اطلاعاتى در باره فرق و مذاهب در اين كتاب بيايد كه براى پژوهش‏هاى مربوط به فرقه‏ها و مذاهب، بسيار سودمند و كارساز باشد. براى نمونه، در پاسخ نويسنده يادشده كه شيعه را ساخته و پرداخته افراد و يا جريان‏هاى خاصى مى‏شمارد، به مناسبت مى‏نويسد:
مذهب محدث چون مذهب اعتزال باشد كه حوالتش به عمرو بن عبيد كنند، و چون مذهب كرّاميه كه حوالتش به ابو عبد اللَّه كرّام كنند، و چون مذهب اشعريه كه واضعش بُلحسن اشعرى است و او در عهد بوعلى و بوهاشم بود و سال‏ها معتزلى بود و اين مذهب اختيار كرده و موضوع اوست، و چون مذهب نجاريه كه حوالتش به حسين نجار است، و چون مذهب كلابيه كه واضعش ابن الكلاب است و چون مذهب باذنجانيه كه واضعش با اسحاق باذنجان فروش است، و مذهب زيديه كه از زيد على درگيرند، و مذهب ناووسيه و فطحيه و كيسانيه و غير ايشان از اصحاب