43
عبدالجليل رازي قزويني

توجّهى داشته باشد، گرچه از سوى ديگر، گرايش‏هاى متضاد به حاشيه رانده مى‏شدند و در موارد بسيارى، طرفداران آنها مورد آزار و شكنجه قرار مى‏گرفتند؛ ولى حتّى اين انزواها و كنار رانده شدن‏ها و آزار ديدن‏ها نيز گاه موجب رونق آن گرايش مى‏شد؛ زيرا طرفداران و دانشوران گرايش مورد نظر، احساس وظيفه مى‏كردند و در صدد دفاع از گرايش مورد تهاجم برمى‏آمدند و در اين پيوند، آثار ارزشمندى به وجود مى‏آوردند.
البته بايد از اين مسئله بگذريم كه در اين دو قرن، دست به دست شدن قدرت، بسيار فراوان بود چنان كه تغيير گرايش‏ها در بين افراد و خاندان‏هاى حاكم نيز به وفور اتفاق مى‏افتاد و در موارد زيادى، بين پادشاه و متنفّذان دستگاه وى، اختلاف گرايش وجود داشت و همه اينها دست به دست مى‏دادند تا زمينه بالندگى‏و رشد همه گرايش‏هاى مختلف اعم از: مذهبى، فقهى، كلامى و فلسفى به وجود بيايد به گونه‏اى كه اگر در دستگاه سلجوقيان، گرايش‏هايى زمينه بالندگى نمى‏ديدند، اين فرصت را داشتند كه خود را به دربار غزنويان بكشند و در آن جا رشد نمايند و اگر گرايشى در هيچ كدام از آن دو زمينه نمى‏يافت، خود را در پناه نقيبى و يا صاحب نفوذى در گوشه و كنار جهان اسلام قرار مى‏داد و به رشد خود ادامه مى‏داد.
از اين رو بايد اين دو قرن را دوران شگفت تاريخ مسلمانان دانست كه در عين ديكتاتورى، آزادى وجود داشت و در عين آزادى، بسيارى به جرم داشتن گرايشى، مورد مجازات قرار مى‏گرفتند. اين دوران را


عبدالجليل رازي قزويني
42

قدرتمند گشت و خواجه براى گسترش آن، اموال فراوانى خرج كرد. مدارس قابل توجّهى ساخت، كتاب‏خانه‏هايى براى آنان تدارك ديد و با آن كه سلطان، خود مذهب حنفى داشت و براى هر دو جريان مذهبىِ شافعى و حنفى، مدرسه مى‏ساخت، امّا خواجه بدون توجّه به رفتار پادشاه، منحصراً براى مذهب شافعى مايه مى‏گذاشت.
امّا بعد از مرگ خواجه، نفوذ عالمان دينى از يك سو و قدرت نظاميان از سوى ديگر نگذاشت وزارت - كه در آن روزگار بالاترين جايگاه را در حكومت داشت - در فرزندان خواجه استمرار داشته باشد و همواره رقابت بين سلسله‏هاى حاكم در دو قرن متوالى موجب شده بود آنان براى خودنمايى و نشان دادن چهره دانش‏دوستى و علم‏گرايى، به تشويق دانشوران و اهل انديشه بپردازند و در اين راه، امكانات خوبى فراهم كنند و عالمان دينىِ هر كدام از گرايش‏هاى دينى، اين را فرصت براى خود تلقّى مى‏كردند.
نتيجه اين تمايل، رونق علم و دانش در اين دو قرن بود. در اين دو قرن، آثار فراوانى در بسيارى از علوم و دانش‏ها نگارش يافتند و دانشمندان زيادى پا به عرصه گذاشتند و دانش‏ها و مذاهب مختلف، رونق فراوان گرفتند. چنان‏كه گفته شد، هركدام از اين سلسله‏ها به گرايشى از گرايش‏هاى مذهبى، كلامى، فقهى، حديثى و فلسفى در دوره‏اى از ادوار حاكميت خود براى به دست آوردن پيروان و طرفداران بيشتر، علاقه نشان مى‏دادند و اين علاقه باعث مى‏شد آن گرايش در آن دوره، از رونق خوبى برخوردار شود و رشد قابل

  • نام منبع :
    عبدالجليل رازي قزويني
تعداد بازدید : 74957
صفحه از 172
پرینت  ارسال به