محمد بن مسعود عياشى(م 320 ق)

محمد بن مسعود بن محمد بن عياشى سمرقندى كوفى، كنيه ‏اش ابو النضر و معروف به« عياشى»، فقيه بزرگوار و عالم وارسته‏اى است كه در رشته‏هاى: فقه، ادب، حديث و تفسير تبحر فراوان داشته است.

او از اعيان علما و از اكابر فقهاى شيعه در عهد مرحوم ثقة الاسلام كلينى و استادِ كلينى بوده است.

در شاهراه سعادت‏

عياشى در آغاز با توجه به محيط نشو و نماى خود كه حدود سمرقند و بخارا بوده و اكثر ساكنان آن ديار از فقه اهل سنت پيروى مى‏كردند، پيرو مكتب فقهى اهل سنت بود، ولى در اثر مطالعه و ممارست در كتابهاى شيعه، توفيق نصيب او گرديد و مكتب پر فيض فقه جعفرى را پذيرفت و تمامى تَركه پدر را كه بالغ بر سيصد هزار دينار بود در راه علم و نشر حديث انفاق و خرج نمود.

گويند خانه‏اش همانند مسجد پر از جمعيت قارى، محدث، عالم، دانشجو و مفسر مى‏گرديد.

در آن خانه يكى به تأليف، ديگرى به مقابله و جمعى به دست نويسى و جمعى به تعليقه و حاشيه پردازى اشتغال مى‏ورزيدند. او را دو گونه مجلس بود، يكى براى عوام و توده مردم و ديگرى براى خواص و دانشجويان علوم و معارف اسلامى.

گفتار صاحب ريحانة الأدب‏

مرحوم مدرس، صاحب ريحانه الأدب درباره وى مى‏نويسد:

« كشى، صاحب رجال معروف از شاگردان عياشى بوده و از او روايت مى‏كند. او در علم و فضل و فهم و ادب و تبحر و تنوع علمى يكتاى زمان خود بوده است.

عياشى در علم طب، نجوم، قيافه و فقه بيش از ۲۰۰ جلد كتاب دارد كه در الفهرست ابن نديم بيش از ۱۵۰ جلد از آنها ذكر شده است.

مهم‏ترين تاليف او تفسير اوست كه در آن بر اساس اخبار و احاديث ائمه اطهار عليهم السلام مشى نموده است و بيشتر شبيه تفسير فرات و تفسير على بن ابراهيم مى‏باشد.»

گفتار صاحب الذريعه‏

علامه بزرگوار مرحوم آية الله حاج آقا بزرگ تهرانى درباره او مى‏فرمايد:

« صاحب تفسير عياشى بالغ بر ۲۰۰ جلد كتاب در زمينه‏هاى مختلف علوم اسلامى نگاشته است. او از مشايخ و اساتيد روايت كشى، صاحب رجال معروف و از هم دوره‏هاى ثقة الاسلام كلينى مى‏باشد و فرزندش جعفر از كتابهاى او روايت مى‏كند كه يكى از آنها همين تفسير موجود است.»

تأليفات‏

از جمله تأليفات وى مى‏توان به اين كتاب‏ها اشاره كرد:

۱- كتاب التفسير ۲- المعاريض ۳- كتاب الشعر ۴- الأنبياء و الأولياء ۵- سيرة أبي بكر ۶- سيرة عمر ۷- سيرة عثمان ۸- مكة و الحرام ۹- الصلوة ۱۰- الطهارة ۱۱- مختصر الصلوة ۱۲- مختصر الحيض ۱۳- الجنائز ۱۴- مختصر الجنائز ۱۵- المناسك ۱۶- العالم و المتعلم ۱۷- الدعوات ۱۸- الزكاة ۱۹- الأشربة ۲۰- حد الشار الأضاحى‏

وفات‏

زركلى، صاحب الأعلام تاريخ وفات او را ۳۲۰ هجرى دانسته است.