64

مصطفى كاتب ^۱

از اهالى ابادى ورنوسفادران سده اصفهان كه نام اصيلش ملا اسماعيل بوده است . ابتدا در آبادى مزبور به شغل رنگرزى اشتغال داشته و در ضمن با سواد و خطش هم خوب بوده است .
در رجب 1307 قمرى كه به فتوى و دستور شيخ محمّد تقى معروف به آقاى نجفى اصفهانى هفت نفر را در سده به اتهام بابى گرى سر بريدند . ملا اسماعيل كه در زمره آنان بود خويشتن را از مرگ نجات داده فرارا خود را به اصفهان مى رساند و پس از چند روزى كه از آمدن او مى گذرد در اصفهان دستگير مى شود و به حكم ظل السلطان حاكم وقت يك گوش او را برده سپس مانند شترها او را مهار كرده در كوچه و بازار اصفهان مى گردانند و سپس از شهر اخراجش مى كنند .
بابيه اصفهان شبانه او را به شهر آورده و پس از چند روز پنهان بودن در آنجا رهسپار قريه طار از توابع نطنز شده بر آخوند ملا محمّد باقر مجتهدى طارى كه در ابتدا شيخى و سپس به آيين باب گرويده بوده است وارد مى شود در مدتى كه در نزد آخوند بوده به كتابت آثار ميرزا على محمّد باب مى پردازند .
در اين هنگام آقا نجفى در مقام معارضه با آخوند طارى برآمده ميرزا حسين خان سهام السلطنه اردستانى را با سوارانش با موافقت ظل السلطان براى دستگيرى آنان به طار مى فرستد . آخوند ملا محمّد باقر و ملا اسماعيل كه وضع را چنين مى بينند مجبور به فرار مى شوندو ملا اسماعيل به تهران مى رود و در اين شهر رحل اقامت مى افكند و براى اينكه شناخته نشود نام خود را كه اسماعيل بود به مصطفى تبديل مى كند و به فرقه ازلى مى گرود . چون مرد بسيار معتقد به آيين باب بوده در مدتى كه در تهران و همچنين در قبرس در نزد ميرزا يحيى صبح ازل اقامت داشته تمام اوقات به كتابت آثار باب و صبح ازل اشتغال داشته و در ميان فرقه بابيه به ميرزا مصطفى كاتب مشهور شده است .
در سال 1318 قمرى براى ديدن ميرزا يحيى ازلى پيشواى فرقه ازليه با دو دختر خود به قبرس رهسپار گرديد و در آنجا پس از چندى يكى از دو دخترش با پسر صبح ازل به نام عبد الوحيد ازدواج مى كند و پس از درگذشت دامادش دوباره با دو دختر خود به تهران باز مى گردد .
ميرزا مصطفى صاحب عنوان در ايامى كه در تهران و قبرس اقامت داشته مرتبا با پروفسور برون مستشرق انگليسى مكاتبه داشته و بيشتر آثار بابيه كه در كتابخانه برون و يا در دسترس ديگران مى باشد به خط دست همين كاتب است و در حدود سى سال آخر عمرش شبانه روز صرف كتابت و تكثير آثار باب و صبح ازل مى كرده است و در سال 1339 قمرى در سن متجاوز از هشتاد سال در تهران درگذشت و در ابن بابويه به خاك سپرده شد .