74
هاشم اشكورى گيلانى
مهدى سليمانى آشتيانى
زمانى كه محمّد حسين خان مروى (م 1234ق) مدرسه فخريه (خانِ مروى) را بنا نهاد به واسطه فتحعلى شاه قاجار از حكيم ملا على نورى (م 1246ق) تقاضا كرد يكى از بهترين شاگردان خود را از اصفهان به تهران اعزام كند . او نيز ملاّ عبداللّه زُنوزّى (م 1257 ق) را به تهران فرستاد . ورود زنوزى را به تهران بايد سرآغاز مكتب فلسفى ـ عرفانى اين شهر دانست . اين حوزه بعدها با حضور آقا على مدرس زنوزى(م 1307ق) و ميرزا ابوالحسن جلوه (م 1314ق) گرم شد و در نهايت با ورود آقا محمّد رضا قمشه اى ـ صهبا ـ در حكمت و عرفان با ورود حكيم صهبا در اول صفر 1306 ۱ در سكوتى عارفانه كنج حجره مدرسه صدر را خالى كرد و به ملكوت پر كشيد ، جمعى از فضلا و طالبان حكمت و معرفت را از زلال اندوخته هاى توحيدى خود سيراب كرده بود . از مهم ترين شاگردان او كه در عرفان جاى استاد را گرفت آقا ميرزا هاشم اشكورى رشتى گيلانى است . ۲
تولد و نسب
آن عارف فرزانه در رحيم آباد اشكور گيلان پا به عرصه وجود گذاشت . پدرش حسن
بن محمّد على است . استاد صدوقى سها به قرينه اينكه «اغلب مردم اشكور از سادات صحيح النسب هستند» ! فرموده است: «على الظاهر مشرّف به شرف سيادت مى بوده است» . ۳ گفته شمس گيلانى مبنى بر اينكه بيشتر اشكورى ها از سادات هستند ، ۴ بر فرض صحّت و دقّت دليل بر سيادت آقا ميرزا هاشم نيست ، البته صاحب معارف الرجال او را چنين ياد كرده است: «السيد هاشم بن السيد محمّد بن السيد محمّد على الاشكورى ...» . ۵ در هر حال هيچ يك از شاگردان يا معاصران حكيم ، از او به «سيد هاشم» ياد نكرده اند و خود ايشان نيز در حواشى و تعليقه هاى متعدد با «ميرزا هاشم گيلانى» ، «ميرزا هاشم اشكورى» يا «مدرس گيلانى» امضا كرده است . ۶ و بعضى از شاگردان نيز از او با «شيخنا الاستاذ» ياد كرده اند . ۷
1.ترديد بعضى افاضل در ماه فوت آقا محمّد رضا ، با توجه به شهرت مصادف شدن فوت او با تشييع ملا على كنى كه در اول صفر انجام شده است ، محلى ندارد . ر . ك: المآثر و الآثار ، باب دهم ، ص ۱۸۷ .
2.آقا حسن كرمانشاهى ، آقا ميرشهاب نيريزى ، جهانگيرخان قشقايى و ملا محمّد كاشى از ديگر شاگردان آقا محمّد رضا محسوب مى شوند .
3.تاريخ حكما و عرفاى متأخر ، ص ۳۴۹ .
4.تاريخ علما و شعراى گيلان ، شمس گيلانى ، تهران: دانش ، ۱۳۲۸ش ، ص ۵۵ .
5.معارف الرجال ، ج ۳ ، ص ۲۷۱ .
6.ر . ك: حاشيه على مصباح الانس .
7.ر . ك: شذرات الذهب ، آية اللّه محمّد على شاه آبادى .
