آثار تاريخى و باستانى

رى يكى از شهرهاى كهن، با سابقه چند هزار ساله است و آثار تاريخى و كاوش هاى باستانى همگى گوياى اين قدمت و پيشينه است. آثارى كه در سرزمين رى از روزگاران گذشته بر جاى مانده است، به سه دسته تقسيم مى شوند: دسته اوّل آن هايى هستند كه امروز نيز همانند گذشته، معمور و آباد هستند. اين دسته اماكن مقدّس دينى هستند كه مدفن امام زادگان و بزرگان مذهبى ديگر مى باشد كه صحت انتساب برخى از اين مرقدها به ثبوت رسيده است. همچنين به لحاظ بافت مذهبى اين ديار كه مذهب عموم مردم، شيعه است؛ مزارها و مراقد شيعى پر رونق و معمور است. دسته دوم آثارى هستند كه اكنون از آبادانى گذشته برخوردار نيستند. برخى خرابه اى بيش نيستند با ديوارهاى خراب و يا به كلى ويران، و برخى كه از عمر كمترى برخوردارند با تعميرهاى مكرر هنوز پابرجا هستند. دسته سوم آثارى هستند از سفال ها و نقشينه ها و مسكوكات متعلّق به ادوار پيش از اسلام و پس از آن.

1. بقاع و اماكن متبرّكه

مرقد مطهر حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام

حضرت عبدالعظيم فرزند عبداللّه بن على بن حسن بن زيد بن امام حسن مجتبى عليه السلام است. آن حضرت از شاه زمان خويش ترسيد و گريخت و در
شهرها به عنوان قاصد و پيك گردش مى كرد تا داخل رى شد ^۱ و در ساربانان مخفى شد. ^۲
ورود ايشان به رى را از طبرستان نوشته اند. ^۳ سرانجام آن حضرت در رى درگذشت. ^۴ حضرت عبدالعظيم از اصحاب امام نهم و دهم به شمار مى رود ^۵ به ويژه نزد امام دهم حضرت هادى عليه السلام منزلتى رفيع داشت. به طورى كه در روايت منقول از آن حضرت، زيارت حضرت عبدالعظيم مثل زيارت امام حسين عليه السلام ذكر شده است. ^۶ در كتاب جنة النعيم مذكور است: كه جناب عبدالعظيم حسنى عليه السلام به فرمان حضرت امام على النقى عليه السلام در دوره خلافت المعتز باللّه عباسى از سامره هجرت و به رى وارد شده و حدود 250ه و در پيش از سال 254ه (سال شهادت امام دهم) رحلت نموده است. ^۷ رحلت حضرت عبدالعظيم عليه السلام در قبل از سال 254 (سال شهادت امام دهم) صحيح به نظر مى رسد؛ امّا تعيين تقريبى سال 250 براى مهاجرت يا وفات آن حضرت و همزمانى اين تاريخ با دوران خلافت المعتز درست به نظر نمى رسد. در جنة النعيم، ص 402 و رى باستان، حسين كريمان، ج 1، ص 384 وفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام به رى را در زمان المعتز و سال 250 نوشته اند. در حالى كه خلافت المعتز از 252ه آغاز مى شود. ^۸
به طور قطع و يقين محل قبر شريف و مطهّر حضرت عبدالعظيم در همين محل مشهور فعلى است. و اين مسأله، اتّفاقى تمام علماء سابقين و لاحقين است. ^۹
و اين محل را كه باغى در خارج شهر رى از سوى مغرب، از آنِ عبدالجبار بن عبدالوهاب بوده، به مناسبت درخت سيبى كه آن حضرت را در كنار آن دفن كرده اند «الشجرة» ناميده اند. ^۱۰
آستانه متبرك حضرت عبدالعظيم كه هنگام آبادى رى در بيرون باروى جنوب غربى شهر مزبور واقع بود پس از انهدام آن شهر مهم و عظيم تاريخى كه يكى از نتايج حمله مغول به ايران است، بر اثر توجّه روزافزون شيعيان نه تنها مجدداً آباد شد بلكه چند برابر بيش از زمان آبادانى رى بر شكوه و عظمت آن افزوده گشت و موجب آبادى قصبه فعلى حضرت عبدالعظيم در هفت كيلومترى جنوب تهران شده كه اخيراً به سابقه آبادى رى قديم آن را نيز شهر رى ناميده اند. ^۱۱
مؤلف آستانه رى مى نويسد:
مجد الملك قمى وزير بركيارق بن ملكشاه سلجوقى اولين كسى است كه به امر او بقعه عبدالعظيم حسنى در رى بنا گرديده است. ^۱۲
اما بناى اولين بقعه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام توسّط مجدالملك قمى در دوران سلاجقه با حقايق تاريخى سازگار نيست. زيرا قبل از سلاجقه اين مرقد شريف مى توانست مورد توجّه حكومت هاى شيعى علويان و آل بويه قرار گيرد. در بخش ضمائم كتاب آثار تاريخى تهران آمده است: بناى اصلى ونخستين اين آستانه يعنى حرم آن در نيمه دوم قرن سوم هجرى توسط محمّد پسر زيد داعى علوى تعمير اساسى يافت ودرگاه اصلى ورودى آن كه درسمت شمال واقع است نخست به فرمان پادشاهان آل بويه وسپس به همت مجدالملك قمى تكميل گشت و آذين يافت. اقدام مجدالملك در فواصل سال هاى 480 تا 490ه . صورت گرفته است. ^۱۳
نيز در كتاب بناهاى آرامگاهى، با اشاره به تعمير اساسى بقعه، توسط داعى
علوى آمده است: متخصصان، پس از پژوهش در اطراف ديوار آجرى درگاه اصلى حرم، كه داراى كتيبه اى از روزگار سلجوقى است يادآور شده اند كه قسمت هايى از زير و كنار ديواره هاى آن كتيبه در اطراف درگاه ورودى، از آثار آل بويه است. از اين رو مى توان گمان كرد كه دست كم همه اين بخش از حرم، ساخته دوره آل بويه بوده وسپس در روزگار سلجوقيان به دست مجدالملك قمى نوسازى شده است. ^۱۴
حسام الدوله ملك اردشير بن علاءالدوله حسن از ملوك طبقه دوم آل باوند (567 ـ 601 يا 602) همه ساله دويست دينار به مزار عبدالعظيم حسنى عليه السلام مى فرستاد. ^۱۵
در صندوق مطهر حضرت عبدالعظيم عليه السلام و درب عتيقه آهنى و سردر قديمى و يك در منبّت، مى توان آثار قرن هشتم (725 ه .) دوره ايلخانان مغول و 847 ه . دوره شاهرخ تيمورى و 945 ه . دوره شاه طهماسب صفوى را مشاهده نمود. همچنين آثارى از دوران صفوى تا زمان معاصر. ^۱۶
حرم حضرت عبدالعظيم حسنى پيوسته مطاف شيعيان و علاقه مندان خاندان عصمت و طهارت بوده و اين نام مبارك مترادف با شهر رى بوده به طورى كه يكى از نامهاى مشهور شهرستان رى، «حضرت عبدالعظيم» است. ^۱۷ و در اصل، تداوم كيان و رونق رى مرهون اين مدفن شريف است.