جغرافياى سياسى

تقسيمات كشورى

شهر رى يكى از شهرهاى كهن ايران با تاريخى پر فراز و نشيب، به ويژه پس از حمله مغول در مجموع دوران افول و سير نزولى خود را پيموده است و گاه از نظر اهميّت به ضعيف ترين موقعيت خود تنزل نموده و با عنوان روستا (قريه) از آن ياد شده است. ^۱ شرح تفصيلى آنچه گفته شد در بخش جغرافياى تاريخى رى، اين نوشتار عرضه شده است؛ امّا از حدود بيش از يك قرن پيش تا كنون شهر رى و ناحيه آن به تدريج و آرام آرام از ترقّى تقسيمات سياسى كشورى برخوردار شده است و از قريه به قصبه و شهر و همچنين به بلوك و بخش و سپس شهرستان، ارتقاء يافته است.
ناصرالدين شاه در اواسط دوران پادشاهى اش مملكت را به چهار ايالت و بيست و سه ولايت تقسيم نمود. ولايت تهران يكى از بيست و سه ولايات ايران محسوب مى شد. ^۲
مسعود كيهان در كتاب جغرافياى مفصل ايران مطبوع به سال 1311ش نوشته است:
در حال حاضر ايران به 27 قسمت نابرابر تقسيم شده است. بر حسب اهميّت داراى حكامى هستند كه به اسامى مختلف والى
براى ايالت و حاكم بر ولايت و نايب الحكومه براى بلوك و غيره ناميده مى شود. والى ها از طرف شخص پادشاه و حكام از طرف وزارت داخله معين مى شوند و نايب الحكومه ها از طرف والى ها و حكام منصوب شده و مسئول آنها مى باشند. ^۳
با شرحى كه گذشت مى توان نتيجه گرفت هر ولايت از چند بلوك و هر بلوك از چند قريه و روستا تشكيل مى شده است.
مسعود كيهان، تقسيمات حكومتى ولايت تهران را 13 بلوك ذكر كرده است. از جمله از هشتمين بلوك با نام بلوك غار و پشاپويه ياد كرده است. ^۴ امّا وى در جدول ديگرى تعداد بلوك هاى تهران را 14 و غار و پشاپويه را جداگانه ذكر كرده است. در اين جدول مراكز بلوك ها و جمعيّت و تعداد روستاهاى آن ها آمده است. از جمله شمار آبادى هاى بلوك «غار» را 174 قريه با جمعيت تقريبى 29156 نفر نوشته است. در شمار شهرها و قصبات اين بلوك، از حضرت عبدالعظيم نام برده است. همچنين بلوك پشاپويه داراى 55 روستا و 4937 نفر ذكر شده است. براى اين بلوك قصبه يا شهرى نوشته نشده است. مطابق اين جدول، دو بلوك غار و پشاپويه جمعاً با 229 روستا و 34093 نفر جمعيت؛ در آن تاريخ از نظر جمعيّت، بعد از بلوك تهران و حومه رتبه اوّل را دارا بوده است و از نظر تعداد روستا هم اوّل بوده است. ^۵ (تعداد روستاى حومه تهران در جدول نيامده است).
مسعود كيهان در شرح مبسوط ديگرى از هشتمين بلوك ولايت تهران مجدداً با نام بلوك غار و پشاپويه ياد كرده است و غار و پشاپويه را يك بلوك به حساب آورده است. وى نوشته است:
بلوك غار و پشاپويه از شمال محدود است به كوه سه پايه و حومه تهران و بلوك كن و از مغرب به بلوك شهريار و از جنوب به درياچه قم و كوير و از مشرق به بلوك ورامين. قسمت شمالى آن موسوم به «غار» و قسمت جنوبى آن «پشاپويه» است. مركز اين بلوك، قصبه حضرت عبدالعظيم است. ^۶
در سال 1316 در قانون تقسيمات كشورى ايران تغييرات مهمّى رخ نمود و واحدهاى استان و شهرستان و بخش پديد آمد. استان دوم به مركزيت سارى بود و شهرستان هاى تابعه آن سارى، گرگان، سمنان، تهران، قم، كاشان بود. ^۷ سپس در تقسيمات استانى تغييرات ديگرى رخ نمود واستان مركزى به مركزيت تهران با 6 شهرستان تهران، قزوين، قم، دماوند، ساوه و محلات پديد آمد. ^۸
شهر رى مطابق اصلاح قانون تقسيمات كشورى مصوب 19 دى 1316 به عنوان «بخش حضرت عبدالعظيم» از توابع شهرستان تهران استان دوم اعلام گرديد. ^۹ در 1317 ه .ش، فرهنگستان ايران، نام شاه عبدالعظيم را به شهر
رى تغيير داد و از آن پس در نامه نگارى هاى رسمى و دولتى، شهر رى ناميده شد. ولى مردم محل هنوز هم شاه عبدالعظيم مى گويند. ^۱۰ شهرستان تهران به چندين بخش تقسيم مى شد. يكى از بخش هاى آن، بخش رى به مركزيت شهر رى بود اين بخش از دو دهستان غار و فشافويه تشكيل مى گرديد. ^۱۱
هيئت وزيران در جلسه مورّخه 13/9/1336 بنا بر پيشنهاد 5357/5/54422 وزارت كشور طبق تبصره 2 از مادّه 2 قانون تقسيمات كشورى مصوّب آبان ماه سال 1316 تصويب نمودند بخش رى به شهرستان تبديل و بخش هاى حومه و فشاپويه از بخش هاى تابعه آن باشند. ^۱۲ در تاريخ 17/3/1355 شهرستان رى منحل گرديده و در شهرستان تهران ادغام گرديد. ^۱۳ در تاريخ 25/7/1357 همزمان با تأسيس استان تهران، مجدداً شهرستان رى با سه بخش مركزى، كهريزك و فشاپويه به عنوان يكى از شهرستان هاى استان تهران موجوديت يافت. ^۱۴ لازم به ذكر است كه در سال هاى 1356 و 1357 در استان مركزى سابق به مركزيت تهران، تغييراتى به وجود آمد. و آن ناحيه تبديل به دو استان گرديد. يكى استان تهران به مركزيت تهران، ديگرى استان مركزى به مركزيت اراك. همچنين قسمت هايى از استان مركزى سابق به استان هاى سمنان و اصفهان و زنجان ـ قبل از تأسيس استان قزوين ـ ضميمه گرديد.
در 1364 شمسى يك بخش بر بخش هاى شهرستان رى اضافه گرديد. نام اين چهارمين بخش، اسلام شهر بود. ^۱۵ امّا ديرى نپاييد كه اين بخش بسيار كم وسعت ولى پرجمعيت در سال 1373 ش به صورت شهرستانى مستقل از رى جدا گرديد ^۱۶ و تعداد بخش هاى شهرستان به سه تا تقليل يافت.
شهرستان رى داراى 155 روستا و 6 دهستان و 3 بخش و 4 شهر مى باشد. از اين مجموع، 120 روستا داراى سكنه و 35 روستا و مكان ديگر خالى از سكنه است. ^۱۷
بخش هاى شهرستان رى به ترتيب: مركزى، كهريزك و فشاپويه از شمال به جنوب به صورت پلكانى واقع شده اند. مركزى و كهريزك در نيمه كم عرض شمالى و فشاپويه با عرض زياد در نيمه جنوبى شهرستان قرار گرفته است.

شهر زيارتى

واقع شدن مرقد مطهّر حضرت عبدالعظيم عليه السلام در شهرستان رى، باعث گرديده كه اين شهر در شمار يكى از شهرهاى معروف مذهبى ايران درآيد و سالانه پذيراى هزاران زائر گردد. همچنين مدفن عده اى از امامزادگان و برخى از امرا و رجال دينى و سياسى در اين شهرستان قرار دارد.