2. ای کاش خاک باقی میماندم و زنده نمیشدم و جسم و روحم باز نمیگشت تا از حساب و بازخواست در این روز در امان میماندم.
3. ای کاش الان خاک میشدم و مورد حساب واقع نمیشدم.
4. کاش خاک بودم و قابلیت داشتم که اشیای دیگر از من خلق میشد.۱
5. بعضی عرفا آیه را چنین معنا کردهاند: «یقول الظالم الجاهل المتکبر یوم القیامة یا لیتنی کنت مسکیناً فقیراً خاضعاً متذللاً کالتراب؛۲ ستمگر نادان و متکبر روز قیامت میگوید، ای کاش مسکین و فقیر و فروتن بودم مانند خاک».
6. ابلیس افتخار میکرد من از آتش هستم و آدم از خاک، بعد از آن که کرامت بنی آدم را میبیند، آرزو میکند ای کاش من هم از خاک بودم.۳
7. عن ابی هریرة قال: یحشر الخلائق کلهم یوم القیامة البهائم و الدواب و الطیر و کل شی فیبلغ من عدل الله ان یأخذ للجماء من القرناء ثم یقول کونی تراباً فذلک حین یقول الکافر: «یا لَیْتَنِی كُنْتُ تُراباً».۴
اخرج الحاکم عن عبدالله بن عمرو قال: اذا کان یوم القیامة مدّت الارض مد الادیم و حشر الله تعالی الخلائق الانس و الجن و الدواب و الوحش، فاذا کان ذلک الیوم جعل الله القصاص بین الدواب، حتی یقضی للشاة الجماء من القرناء، فاذا فرغ الله من القصاص بین الدواب، قال لها: «کونی تراباً»، فیراها الکافر فیقول: «یا لَیْتَنِی كُنْتُ تُراباً»؛۵
عبدالله بن عمرو گفت: هنگامی که روز قیامت بر پا میشود و زمین گسترده میشود، خداوند تعالی همه موجودات از انسانها، جن، جنبندگان و وحوش را محشور میکند. در این روز خداوند بین جنبندگان تقاص قرار میدهد؛ حتی در مورد گوسفند بی شاخ از گوسفند شاخدار (که تعدی کرده) حکم میشود. هنگامی که خداوند از قصاص بین آنان فارغ شد، میفرماید: «همه خاک شوید»، کافر در این حال آرزو میکند: «ای کاش من هم خاک بودم».
این نقل تنها از طریق ابو هریره و عبدالله بن عمرو آمده و بیشتر در منابع اهل سنت نقل شده و به پیامبر انتساب ندارد.
1.. ترجمه بیان السعادة، ج۱۴، ص۲۳.
2.. تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج۱۰، ص۱۳۶.
3.. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۶۸.
4.. تفسیر القرآن العظیم (ابن أبی حاتم)، ج۱۰، ص۳۳۹۶.
5.. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۶، ص۳۲۹.