نظام امام شناسی شیخ مفید و باز خورد آن در حدیث پژوهی او

روح الله شهیدی^۱

محمدعلی مهدوی‌راد^۲

چکیده

حدیث پژوهی عالمان شیعی، چون دیگر گستره‌های مطالعات دینی ایشان، از مبانی و پیش فرض‌های مختلفی اثر می‌پذیرد. در این میان، مبانی کلامی، به خصوص در موضوع امامت، اهمیّتی ویژه می‌یابند؛ چه از بنیادی‌ترین مسائل عقیدتی در میان شیعه است. شیخ مفید به عنوان متکلّمی در مرحله گذار از نصّ‌گرایی به عقل‌گرایی، اثر گذار در شکل گیری نظام کنونی کلام شیعه و پر کار و پر تألیف، نمونه‌ای دقیق برای بر نمودن آثار مبانی امام شناسی در حدیث پژوهی است. نظام امام شناسی او در چهار مساله «چرایی و ضرورت وجود امام»، «جایگاه و مرتبت امام»، «صفات و ویژگی‌های امام» و «چگونگی شناخت امام جامع الشرایط» قابل پی جویی است. بررسی عملکرد او در گستره‌های مختلف حدیث پژوهی، یعنی تبیین و ارزیابی حدیث، نشان می‌دهد که مبانی او در صفات امام، به ویژه گستره علم امام، باور به عصمت پیامبر و امام از سهو بیشترین اثر را داشته است و به کوچک نمودن حلقه مفهومی احادیث علم امام، نقد احادیث سهو النبی و وضع مؤلّفه‌هایی برای غلو پژوهی انجامیده است. دیدگاه‌های مفید در باره وحدت امام در هر روزگار و جایگاه او نیز در ارزیابی پاره‌ای احادیث نقش آفرینی کرده است.

کلید واژه‌ها: شیخ مفید، امام شناسی، تبیین حدیث، ارزیابی حدیث.