جستاري در کنيه و فرهنگ عربي اسلامي ^۱

علي‌اکبر فراتي

چکيده

يکي از پديده‌هاي خاص زبان عربي ـ که در متون ادبي و نيز بر زبان روايات جاري شده و در علوم حديثي چون رجال وارد شده ـ «کنيه» است. کنيه و مباحث مربوط به آن، به خاطر اهميت فراواني که در فهم و درک متون روايات و نيز تعامل صحيح با اسناد روايي داراست، بحثي گسترده مي‌طلبد که اين مقاله در سه محور عمدة ادبيات، فرهنگ عربي، و فرهنگ اسلامي به بحث درباره آن پرداخته است.

کليدواژه: کنيه، ادبيات، فرهنگ عربي، فرهنگ اسلامي.

1. کنيه و ادبيات

1 ـ 1. کنيه در لغت و اصطلاح

کُنيه يا کِنيه در لغت مفرد «الکُني» است و مصدر از فعل «اکْتَنَي فلانٌ بکذا» و «فلانٌ يُکنَي بکذا» است. نيز به اسقاط «باء» متعدي بنفسه است؛ يعني «کَنَي فلاناً کذا»، و «كنّيته أبا زيد و بأبي زيد تكنيةً» ^۲ به معناي «سمّاه به»: آن را چنين ناميده است.
کنيه، در اصطلاح نحو عربي، عَلََمي مرکب اضافي است که به يکي از کلمات: «أب، أم، إبن، بنت، أخ، أخت، عم، عمة، خال، خالة»، آغاز شده باشد. ^۳ نا‌گفته نماند که اين تعريف را معمولاً لغت‌شناسان متأخر