شرح

اين حديث ناظر به سخنى است كه به پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نسبت داده شده ، حاكى از اين كه خداوند سبحان هر شب به آسمان دنيا مى‏آيد و مردم را به دعا و استغفار دعوت مى‏نمايد! متن روايت به نقل از ابو هريره چنين است:
يَنزِلُ اللَّهُ إلَى السَّماءِ الدُّنيا كُلَّ لَيلَةٍ حينَ يَمضى ثُلُثُ اللَّيلِ الأَوَّلِ فَيَقولُ : أنَا المَلِكُ أنَا المَلِكُ ، مَن ذَا الَّذى يَدعونى فَأستَجيبُ لَهُ ، مَن ذَالَّذى يَسأَلُنى فَأُعطيهِ ، مَن ذَا الَّذى يَستَغفِرُنى فَأَغفِرُ لَهُ! فَلا يَزالُ كُذلِكَ حَتى‏ يُضيئَ الفَجرُ .^۱
خداوند در اوايل هر شب ، به آسمان دنيا فرو مى‏آيد و مى‏گويد : من فرمان‏روايم . من فرمان‏روايم . كيست كه از من بخواهد، تا اجابتش كنم ؟ كيست كه از من درخواست كند ، تا به او بدهم ؟ كيست كه از من درخواست آمرزش كند ، تا بيامرزم او را ؟ اين كار ادامه پيدا مى‏كند تا فجر بدمد .
بر اساس حديثى كه در متن آمد، حضرت عبد العظيم از امام رضا عليه السلام نقل مى‏كند كه آنچه به نقل از ابو هريره به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نسبت داده شده كه خدا هر شب به آسمان دنيا مى‏آيد و چنين و چنان مى‏گويد ، واقعيت ندارد و سخن پيامبر صلى اللَّه عليه و آله تحريف شده است و آنچه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرموده، اين است كه فرشته‏اى هر شب در يك سوم آخر آن و شب جمعه از آغاز شب، به شرحى كه در حديث آمده، مردم را به سوى خدا دعوت

2 / 9

دعا ، توبه و استغفار

۴۳.التوحيد : حدّثنا عليّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفي ، قال : حدّثنا عبيداللَّه بن موسى أبى تراب الرويانى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن إبراهيم بن أبى محمود ، قال :
قُلتُ لِلرِّضا عليه السلام : يَابنَ رَسولِ اللَّه ، ما تَقولُ ، فِى الحَديثِ الَّذى يَرويه النّاسُ عَن رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله أنَّهُ قالَ : «إنَّ اللَّهَ تَبارَك وتَعالى‏ يَنزِلُ كُلَّ لَيلَةٍ إلَى السَّماءِ الدُّنيا»؟
فَقالَ عليه السلام : لَعَنَ اللَّهُ المُحَرِّفينَ الكَلِمَ عَن مَواضِعِهِ ، وَاللَّهِ ما قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله كَذلِك ، إنَّما قالَ صلى اللَّه عليه و آله : «إنَّ اللَّهَ تَبارَكَ وتَعالى‏ يُنزِلُ مَلَكاً إلى‏ السَّماءِ الدُّنيا كُلَّ لَيلَةٍ فِى الثُّلُثِ الأَخيرِ ، ولَيلَةَ الجُمُعَةِ فى أوَّلِ‏اللَّيلِ ، فَيَأمُرُهُ فَيُنادى : هَل مِن سائِلٍ فَاُعطيهِ ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأتوبَ عَلَيهِ ؟ هَل مِن مُستَغفِرِ فَأَغفِرَلَهُ ؟ يا طالِبَ الخَيرِ أقبِل ، يا طالِبَ الشَرِّ أقصِر . فَلا يَزالُ يُنادى بِهذا حَتّى‏ يَطلُعَ الفَجرُ ، فَإِذا طَلَعَ الفَجرُ عادَ إلى‏ مَحَلِّهِ مِن مَلَكوتِ السَّماءِ» ، حَدَّثَنى بِذلِكَ أبى عَن جَدّى ، عَن رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله . ^۱

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام : ابراهيم بن ابى محمود گفت : به امام رضا عليه السلام گفتم : در باره حديثى كه از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت مى‏كنند كه «خداوند - تبارك و تعالى - هر شب به آسمان دنيا فرود مى‏آيد»، چه مى‏فرمايى ؟
فرمود : «خداوند از رحمت و آمرزش خود دور سازد كسانى را كه كلمات و گفتارها را از جاى خود تغيير مى‏دهند . به خدا سوگند ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله چنين نفرموده است ؛ بلكه فرموده : خداوند در يك سومِ آخر هر شبى و هر شب جمعه از اوّل آن ، فرشته‏اى را به آسمان دنيا مى‏فرستد و به او فرمان مى‏دهد تا ندا دهد : آيا كسى هست از من چيزى بخواهد تا به او عطا كنم ؟ آيا توبه كننده‏اى هست تا از [اعمال ناشايست ]وى در گذرم ؟ آيا كسى هست كه از من طلب آمرزش كند تا [گناهانِ‏] او را ببخشم؟ [آن فرشته فرياد مى‏زند :] اى جوينده خير و بركت ! [به طرف خداوند] روى آور ، و اى طالب شر! [از ظلم و ستم خود] دست بكش . اين فرشته به اين سخنان ادامه مى‏دهد تا صبح شود . پس در هنگام طلوع آفتاب به جايگاه خود در ملكوت آسمان‏ها بر مى‏گردد» .
امام رضا عليه السلام در پايان فرمود : «اين حديث را پدرم از جدّم از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله براى من روايت نمود» .